Роман Жахонгир Мухаммад Бу китобни исми Мунавару узи еруг кунларни курмаган, дардларга кул булган, ун гулидан бир гули очилмай сулган онаизоримнинг калбимга оташ, шууримга нур, иродамга куч, бардошимга мадад ва устин булмиш муборак рухларига багишлайман. Муаллиф. * ** (Давоми.Бошланиши аввалги сахифаларда) Миртемир хаелнинг минг бир кучасига кириб чикди. "Катта" билан сунг учрашув кайта-кайта куз олдига келаверди. У уйида эди. Котиб кунгирок килди. Одатда ердамчиси кунгирок киларди. Нега бу сафар котиб "сафарбар" булди? "Катта" атрофга йилмаслигини истаса ишни котибига топширарди. Котиб "тош" каби одам. Бориб урилган жойидан кон окарди. Узига дог хам юкмасди. - Сизни сураяптилар! - деди у Миртемирга салом-аликдан кейин. - Мен борганда кабул килмадилар. Энди нега сурайдилар? - Ока, худди бегонага ухшаб гапирасиз-а? Биласиз-ку, бу саволларга биз жавоб бера олмаймиз. - Биламан, лекин "йук" деган кароримни юмшатиб айтмокчи эдим. Я'ни сизга огир ботмасин деб... - Ха, боплайсиз-а?! Биласиз-ку "йук" деган сузни кириб айтаолмайман. Хатто "тополмадим" деган суз хам бошимизнинг кетишига сабаб булади. - Сизнинг бошингиз кетса, кейин узлари хам бошсиз коладилар. - Факат узимни - узимга мактайсизу ут билан рубару килиб куясиз. Агар дустлигимиз хурмати бор булса, йук демайсиз. Миртемир котибни билади. Гапни яна бироз чузса, узи югуриб келишдан хам кайтмайди. Шундайлиги учун ишлаяпти. Акс холда аллакачон "юмалок естик" булиб кетарди. - Ока, эшик енида "07" турибди. Илтимос кутаяптилар... "07" - бу " 10 - 07"дегани эди. Сарой машиналарининг номерлари "10" ракамидан бошлангани учун иккинчи булаги айтиларди ва буни хамма тушунарди. Миртемир машинага чикаркан, овоз узатгичдан котибнинг товуши эшитилди: - Чикдиларми? - Бораяпмиз! - деб жавоб килди хайдовчи. Бу "тезрок кел" деган ишорат эканлигини билган хайдовчи йул коидаларига карамай машинани "елдай" учириб кетди. Миртемир нега "Катта" чакирганлигини тахлил кила бошлади. Эрталабдан бу "ишга" киришгани учун кечаги кунги вокеаларга назар солиши керак эди. Ха, топди. Кеча Матбуот вазирлигига боришганди. Мухолифат газетасига бош мухаррири булганидан кейин, эски мухаррир билан вазир хузурига боришди. Коида шунака. Танишмок коидаси. Вазир билан эскидан танишликлари бор. Шундай булса -да бегона каби кабул килди. Икки ойдир у газета чикишини тухтатиб турганди. "Танишув"ни тазйик деб кабул килди, шекилли хайрлашув олдидан "Газетани мен тухтатиб турганим йук, маслахат килиб, кейин сизларга натижасини айтаман" деганди. Мана, орадан хеч нарса утмай "Натижа" учун бораяпти. Чунки у вазирларни яхши танийди. Бундан аввалги Матбуот вазиридан хам шундай "натижа" олганди. Унда ун бир нафар миллатвакили уз маблаглари хисобига "Юзма-юз" номли газета чикаришга карор килишди. Бу карорни Олий Кенгаш кумиталари тасдиклашди. Шундан кейин уни расмий почта оркали Матбуот вазирлигига юборишди. Руйхатдан утказиш чузилиб кетди. Шунда Миртемир янги газетанинг Бош мухаррири сифатида вазир хузурига борди. У хайрлашар экан "Маслахатлашиб, натижасини сизга айтаман" деганди. "Натижа" эртасиек сув юзига чикканди. Миртемир эрталаб ишга келса, "осмон кулаб тушган"у шоир Озодбек тутиб олгандилар. - Нима килиб куйдингиз? - деди у Миртемирга салом-алик урнига. - Нима килибман? - Ука, кимдан - кимдан, Сиздан кутмагандим, Вазирни хам урасизми? - Вазирни... Кайси вазирни урибман? - Нима, бир нечасини урганмидингиз-ки, кайси бирини деб сурайсиз? - Хазилни куйинг, Озодбек ака... - Хазили борми, дуне тескари булиб кетди. Оксокол от устида, камчини махкам тутганлар. Соат 10.00да раесат мажлиси бор. - Бирор англашилмовчилик булганга ухшайди. - Кеча ростдан хам "Матбуот вазири билан куришаман" деб чикиб кетгандингиз. Шу боис мен хам оксоколга хеч нарса дея олмадим. - Тугри, куришдим, лекин... Хуллас, сухбатга аниклик "аралашмасдан" уларни Олий Кенгаш раиси чакиртирди. - Ха, болама-а, хеч тинч юрмадинг-да! - деди у Миртемирни кучоклаб. Лекин негадир у хурсанд эди. "Оксокол"дан топширик олгани учунми? Еки Миртемирдан кутилиш соати келгани учунми? - Мен мажлисдан олдин узимиз гаплашиб олайлик, деб, сизларни чакирдим. Нима булганда хам бу укамизни куткариб колишимиз керак. Еш, жахли чикиши мумкин. Колаверса, узи емон бола эмас, - деди раис Озодбекка караб. - Тугри, тугри...,- дея Озодбек бошини чайкаб куйди. - Лекин мен хеч нарсани тушунмаяпман, - деди Миртемир масала жиддийлигидан андиша этиб. - Биз хам еш булганмиз. Биласанми, Дуне комсомол - ешлари кумитасига раис булганимда сен тенги эдим, - раис узига хос енгил кайфиятда гапирарди. - Адашмасам, Олмонияда эди. Полшадан келган ешлар рахбари билан кизишиб колдик. Шундай уриб юборибманки, шурлик, улиб колай деди. Куркиб кетганимдан дарров кучоклаб олдим. Нима булса хам, оврупаликда, узуримни кабул килди. Бизда узурни кабул килиш бироз огиррок. Шундай булса-да, вазирдан илтимос киламиз, укамизнинг узурини кабул килсин. Аммо Озодбек, оксокол билан узингиз бир учрашмасангиз булмайди. Юраклари кенг, балки кечирарлар. - Хозир олов булиб турибдилар... - Биласиз-ку, енадилару учадилар, энди масала хам жиддий-да. Миллатвакили вазирни урса... Тугри еш. Демократия, деб сайлаб куйдик. Ба'зан ма'сулият хам кишини йулдан чикаради... Сунг раис Озодбекка латифа айтиб берди. Миртемирга эса бир пиела чой узатиб, "Ма, ол, бизнинг кулдан чой ичиш хам табаррук, хали эслаб юрасан" деди. Бу орада раис уринбосари ва кумита раислари кириб кела бошладилар. - Карор тайерми? - деб суради раис уринбосаридан.. - Тайер! Факат Миртемир Саматович "танишдим" деб имзо куйишлари керак! - Бу карорга имзо шарт эмас. Мазмунини биз таништирдик хисоб. Колаверса, оксокол кутиб утирибдилар. Кани бошлайлик булмаса. Ха, вазир келган булса, чакиринг, кирсин! - деди раис ва урнидан туриб, костюмининг тугмасини утказиб, енгил йуталиб олди-да мажлисни очди. - Хурматли Раесат а'золари, кеча хаетимиздаги энг хунук вокеа юз берди. Миллатвакили Миртемир Саматов уз мас'улияти ва вазифасини суисте'мол килиб, Матбуот вазирининг хонасига бостириб кириб, уни дуппослади... Миртемир вазирга каради. У жилмайиб утирарди. "Нима гап?" дегандек Миртемирга саволомуз бош кимирлатди. Миртемир "билмасам" дегандек, бошини елкасининг ичига тортди. Раис узок гапирмади. Сузни вазирга берди. - Мен нима гаплигини тушуна олмадим, - деди вазир. - Нега тушуна олмайсиз. Кеча Миртемир сизни урдими? - Йук! Кеча хузуримга келди, газит хакида суради, шу... - Унда оксокол каердан билдилар? Нега хакикатни яширасиз? Биласизми, шу холингизда оксоколни ва бизни нокулай вазиятга тушурмокдасиз. Нима булди, узи? - Нима булганини айтдим, - деди вазир. - Оксокол "Миртемир вазирни урибди" дедилар-ку! Вазир бирдан кулиб юборди: - Мен оксоколга "Миртемир екамдан олаяпти, газетани нима килайлик?" дегандим. Балки шундан.... - Екангиздан олдими, ахир! - Йуг-е, Бу бир ибора, биз газета хусусида жавоб беролмадик. Миртемир Саматович, икки марта кунгирок килдилар, кейин узлари бордилар... Миртемирнинг кулгиси кистади. У хозир хамма кулиб юборса керак, деб уйлади. Чунки "Катта"нинг "ховликмалиги" аен булиб колганди-да. -Шуни оксоколга айтиш керакмиди? - Иктисод кумитаси раиси кулиш урнига жахл билан сурай бошлади. - Биз имзо чеккандик, нега бизни кора отли киласиз. Ярим кечаси оксокол уйга кунгирок килиб, на отамиз, на онамиз колмай хакоратладилар... Барча кумита раислари ажабланиб карадилар. Чунки улар хам "пой"ларини олгандилар. Аммо масалани бу кадар очиш шартмиди? (Дарвоке, икки кундан кейин раесат Иктисот кумитаси раисини "кузатиб" куйиш учун йигилади. Шу дамда у вазифаси билан видолашув хукмини чикарганди узига), - Каекдан билай. Гизетани оксоколнинг маслахатчиси Киемов тухтатиб турганди. Мен масалани унга айтдим. У оксоколга англатибди. Кейин узлари телефон килдилар. Булган гап шу!, - деди вазир. Раесат раиси нима килишини билмай колди. Пиеладаги чойни хуплади-да, уринбосарига "Нима киламиз?" дея бош чайкади. Уринбосари узбек тилини тушунмас эди. У "Менга суз берилди" дея урнидан туриб, русчалаб гапира бошлади: - Миртемир Саматович Олий Кенгашга келган кунларданок кимлиги аен эди. Биз уни кузатдик, ургандик, тартибга чакирдик. Лекин булмади, колган гап карорда езилган. Ижозатингиз билан укиб бераман... - Тухта-е, сен хам хол куйдинг! - деб кулиб юборди раесат раиси. Бошкаларнинг хам кулгиси кистаб турган экан, унга кушилишди. Уринбосарнинг юзи тунд-лашди. - Мен эрталаб карорни "Катта"га курсатганман. У киши тахрир килиб берганлар. Куладиган жойи йук! Сунг раис масалани русчалаб уринбосарига тушунтирган булди. У рангини узгартирмади. Балки кулай фурсат кулдан чикиб кетаетганидан афсусланди. Билганда-ку, вазир билан "гаплашиб" куярди. Ха, энди бориб "Катта"га тушунтиришдан вазир билан келишиб, карорни "югуртириш" осонрок эди-да унга. - Хуп, - деди раис - айбдорни хам эшитиб курайлик. Миртемир урнидан турди. - Девонахонада хам бунака ходиса юз бермаса керак! - деди у. - Бас, - деди раис. - Шунака совук гапинг бошингга етади. Сенга ухшаганлар билан девона булиш у екда турсин жинни хам булади киши. "Еппирай, девона билан жиннининг фарки нима экан?", - деб уйлади Миртемир. - Утир, болам, - Раис "гуп" этиб сукди - Тилим бор деб гапираверма. Боя мажлисдан олдин сени нега чакиргандим. Бундай тушунтириб бермайсанми, ушанда. Ха, майли. Бирибир карор килишимиз керак. Карор бундай: Вактини топиб, масалани оксоколга етказиб куйиш менга топширилсин. Бу хусусда Озодбек менга ердамчи булсин. Тамом. У кафтини кафтига ишкаб, "карс" этиб кулларини бир-бирига урди-да "Келган-ларингиз учун рахмат" ишорасини килди. Ха, бу телевизион миниатюралар театри эмас, бутун бошли бир мамлакатнинг Олий кенгашидаги ахвол эди. Миллион-миллион одамларнинг, халкнинг такдири ана шуларнинг кулида эди. Шунча вокеадан кейин хам улар корридорга чикиб хохолаб кулишмокда. Миртемирнинг тирсагидан кимдир ушлади. Караса вазир: - Дустим, хаетингизни саклаб колдим. Мендан карздорсиз. Хозир, елгондан булса-да бир тарсаки тортиб юборганди, десам, кетдингиз эди... - Рахмат, таксир, - деди Миртемир. - Ораларида битта виждонлиси сиз экансиз. Ба'зан девонахонага соппа-соглар хам тушади. - Сиз хам согсиз... - Икки киши бир-бирига "согсиз" дея хулосалаши девонахонадагина юз беради. - Секин, секин, ука, хозир кайтадан чакириб колишлари мумкин... Миртемир машинадан тушиб олтинчи каватга кутариларкан "Бу сафарги натижа кандай буларкин?" деб уйлади. Уни котиб ичкарига бошлади. Эшикни очди-да узи ташкарида колди. "Катта" ниманидир езиб утирарди. Миртемирнинг кирганини сезмай колди. Миртемир унинг енига етиб боргач: - Ассалому-алейкум! - деди. У чучиб тушди. -Осмондан тушдингизми, ердан чикдингизми? - дея урнидан турди. Кулини узатиб куришаркан, чап кули билан Миртемирнинг корнига никтаб "Хе, герой, нима килиб юрибсиз?" деди. - Юрибмиз, - деди Миртемир. - Табриклаймиз, бош мухаррир булибсиз. Иш керак булса, топардик. Ушалар билан ишлашингиз шартмиди? Улар тугаб битди. Сизга ухшаганларнинг номи билан тирилмокчи! - Мен илгаридан биргаман... - Тугри, илгаридан бош мухаррир эмас эдингиз. Котиб булганингизда хам индамагандим. Лекин газетасига сиз бошчилик килишингиз керакмиди? Биламан каламингиз уткир, аммо бошка газеталарга езинг! - Шундай хам газетани чикаришга рухсат бермаяпсиз-ку! - Рухсат бермокчи эдик. Энди бутунлай епамиз. Карор билан. - Агар мен газетадан кетсам-чи? - Каерга кетасиз! - Сиз бирор иш берсангиз. Я'ни, бирор газетага мухаррир этиб тайинласангиз. - Газеталарга тайинлаш менинг кулимда эмас-да. Бири Олий Кенгашники, бошкаси партияларники, яна бири комсомолга оид... - Унда нега бизнинг газетага аралашаяпсиз? - Нега аралашмайин. Мен ковунчи эмас, "Катта"ман. Сиз сессияда айтган каби хаммаси онамнинг махрига тушган. - Бундай деганим йук! - Ие, аллакачон унутдингизми, лентани куйиб берайми? - у шундай деб урнидан турди-да столнинг нариги томонидаги видеомагнитофон тугмасини босди. Кейин "Кул тугмани" олиб жойига утирди. - Бу сизнинг давлат тунтаришга уринишларингиз... Лента Миртемирнинг нутки езилган жойга кадар айлантириб куйилган экан: "Бу вокеа бугун Рузимуродвнинг бошига тушган булса, эртага хар биримиз шундай хол билан юзлашамиз. Эртага навбат менга, кейин сизга келади. Унда, афсуски, кеч булади. "Катта" ва Олий Кенгашдагиларнинг ишларига карасангиз, болакайнинг харакати уларникидан мантиклирок туюлади. Шу кадар майдалашиб кетишдики, Олий кенгашдан ишдан хашдай олишмагач, иш хонамдаги стол-стул, телефонларни олиб куйишди. Кизик, бу нарсалар уларнинг мулкими? Еки биз уз шахсимиз учун ишлаяпмизми? Бугун Олий Кенгаш раисидан тортиб вазирга кадар хамма-хамма "Катта"нинг кули. Конун - у. У киши истаса вазирлик очилади, истаса йукотилади. Истаса одамлар камалади, истаса озод этилади. Истаса биров маош олади, истаса бировнинг маоши кесилади. Мухтарам "Катта", Узбекистонни сизнинг онангиз туккан эмас, у сизнинг хусусий мулкингиз эмас! Ва, билинг-ки, Сиз унинг доимий устуни булиб кололмайсиз!" "Катта" лентани шу жойида тухтатди. -Унутган булсангиз, эсингизга келдими? - Мен "онангизнинг махрига тушганми?" деганим йук, балки... - Балки, малкини куйинг. Сизнинг адабиетдан хабарингиз йук булса, бизнинг хабарчиларимиз бор. - У шундай деб радиосузлашув тугмасини босди: - Улугбек! "Лаббай, хужайин!", дея овоз келди нарекдан. "Онангиз тугганми, дегани адабиетда нима дейиларди?" "Онангизнинг махрига тушганми, иборасининг огзаки айтилиши бу". "Бу ибора нима дегани?" "Онангни фалон дегани!" дегани" "Одамлар нима деяпти?" "Бу жужахуроз Оксоколни онангни дея хакорат килди-ю, нега у жим. Агар натижа булмаса, узимиз жавоб берамиз, дейишмокда." "Хатлар, телеграммалар кимда?" "Менда хужайин. Сони мингдан ошиб кетган. Нима килайлик?" "Туплаб куябер!" "Катта" радиосузлашувни учирди-да, Миртемирга юзланди: - Менинг онамни ...ни онаси туккан эмас!- дея бакирди. - Орадан ярим йил утиб... - Орадан ун йил утса хам унутмайман. Билиб куй, мен сен уйлаган одам эмас, хамма нарса хаелимда туради. Эсингдами, узингни йигиб ол, булмаса камокда чиритаман дегандим. Хали бу гап эсимда турибди. Сени камокда йукотаман, билдингми? - Камашингиз мумкин, лекин... - Лекин, йукотаман хам! - Йукотиш сизнинг ишингиз эмас, Жаноби Хакнинг кулида! - Бугун Жаноби Хак менман! - Шак келтирманг, Аллох кечирмайди бу гунохни! - Курамиз, Аллох кимни кечирмайди. Истайсанми, эртага муфти телевизорга чикиб, сени динсиз э'лон килсин! Устозингни динсиз деб э'лон килдирганим сенга дарс булмадими? - Муфти хам сизнинг мулкингиз... - Ха, у хам онамнинг махрига тушган. Истасам, эртага мен "Худонинг ердаги сояси" деб э'лон килади. Дин - бу менинг айтганим. Истасам мачит очиб бераман, истасам муфти-пуфтиси билан портлатиб юбораман. - Бу билан нима демокчисиз? Эртага менинг хам уйимга бомба тушадими? - Сени олдин уйингдан кувиб чикараман. Кейин депутатликдан хайдатаман. Сунг камайман! - Пешонага езилгани булади. - Пешонангга шуларни мен ездим. Сен эса уки! - Хуллас! - Хуллас, орамиз очик! Кетаверишинг мумкин! - Рахмат! Барибир билинг-ки, жоним Жабборнинг кулида, сизнинг эмас! - Курамиз! Курамиз! Курамиз! - у бакира-бакира колди. Миртемир эшикни жахл билан епганди, епилмади, чунки эшик секин епиладиган килиб куйилганди. Ха, шуни хам э'тибордан кочиришмаган... (Давоми бор) * **
|