ҚУВҒИН 1-китоб Роман
Жаҳонгир МУҲАММАД
Бу китобни исми Мунавару ўзи ёруғ кунларни кўрмаган,дардларга қул бўлган,ўн гулидан бир гули очилмай сўлган Онаизоримнинг қалбимга оташ,шууримга нур,иродамга куч,бардошимга мадад ва устин бўлмиш муборак руҳларига бағишлайман. Муаллиф * * * (Давоми.Бошланиши аввалги саҳифаларда)
* * *
Рустам мушкул ахволда
колди. Эрталаб ишга келганда бошлик уриннбосари чакирди.
- Генерал хузурига кирамиз,- деди.
Уларни генерал дарров кабул килди.
- Мухим топширк бор. Миртемир бугун сафардан кайтди. Уни кулга олиш керак.
Шахсан вазир шугулланаяпти бу иш билан! Шахрдан, районлардан одам олинглар!
Биласизлар, ичимизда унинг одамлари бор. Агар операция барбод булса,
бошларингиз билан жевоб берасизлар. Узим рахбарлик киламан операцияга.
Дакика-дакика ма'лумот бериб турасизлар,- деди. Уринбосар уйлаб турди-да:
- Рустам шу ерда колаколсин,- деди.- Миртемир билан дустлиги бор.
- Биламан,- деди генерал,- мана, "семерка"нинг суратлари.
Огиз-бурун упишиб турган пайтида суратга олинган. Энди Рустам узини оклаши
керак. Агар операция яхши утса унвонини оширишга имзо чекаман. Озгина оркага
кетишини сезсам, Миртемир билан бирга етади. Лекин сенинг чакканлигинг,
жонкуярлигинг екади, менга, билдингми, бола.
- Билдим, урток генерал!- деди Рустам.
- Сен, Вагиф, уни шахсан кузатасан.
- Хуп урток генерал.- Мана уйининг харитаси. Оркада кичик эшик бор, сувнинг
енида. Иккита машина оркада турсин, хозирданок. Тепада институт биноси бор.
Юкори каватдаги кузатувчиларни алмаштиринглар. Бир ойдан бери бекорчиликка
урганишди. Ховлида, хаммомдан кушниникига туйнук бор. Уни э'тибордан четда
колдирманглар. Уша районни бутунлай ураб олинглар. Машина кирмасин. Хар канака
одамлар утишмасин. Телефони мутлок ишлаб турсин. Бир группани кишлогига
жунатинглар. Якин кариндош-уругларини кузатувга олинглар.. Давлат автоназорат
хизматига топширик беринг, кариндошларининг машиналари олиб куйилсин. Ха, телефонни
Самарканддан четга чикмайдиган килиб куйинглар...
Тинтув пайтида вахима солинглар. Пачкилашиб утирсангизлар, хужжат талаб
килада. Хужжат сурашга огиз очирманглар. Каршисидаги кушниси Микртчян уйида
утирсин, узимизнинг одам. Керак булса фойдаланасизлар. Рустам, бутун умид
сендан! Сени одам килмокчиман, узингни курсатадиган пайт келди. Ватан, миллат
такдири турганда дуст-ку дуст, ота-онадан хам кечиш мумкин, билдингми?
- Билдим, урток бошлик!
- Унда ок йул!
Рустам шу лахзада бу сухбатни эслар экан, ушанда тиззаси калтираб кетганини
уйлади. Ушанда нималарни хис килди. Миртемирнинг кузига кандай карайди? Худди
тугишган акасидай яхши курарди уни. Самаркандга келиши билан учрашарди. Унинг
уйида канча мехмон булди. Кизалокларининг тугилган кунида хам факат у бор эди.
Тагин умр йулдоши билан. Ра'но эшитиб колса, нима дейди. Миртемирнинг хотини
хакида халигача хавас билан гапириб юради. Нима килиш керак? Бошка иложи йук.
Унга кандай ердам килади? Узи гунохи нима экан? Уша "катта"га карши
гапиргани учун энди пайти келди, шекилли, жавоб берилаяпти. Узи тугри одамга
жой йук экан бу дунеда. Едига бирга рейдга чикишгани тушри. Шахардаги ун бешта
йирик магазинни текширишганди ушанда. Узи хам "Кит"ларнинг дуконлари
эди. Эртасига уни бошлик чакириб, "тинчит" деди. Дуконлардан юз эллик
минг сум йигилди. Рустам унинг уйига борди. Миртемирнинг жахли чикмади.
- Нима киламан, буни.- деди кулиб.- Мен кимматрок тураман.
- Яна гаплашайми?,- деди Рустам жиддий охангда.
- Уларнинг пули сетмайди. Мен узимни сотмайман. Макола тайер, албатта
чикади,- деди Миртемир кат'иятини бузмай.
Рустам ушанда "орамизга хафачилик тушди", деб уйлаганди, йук,
Миртемир:
- Биламан, Сизга топширик булган,- деб куяколди.
Кейин газета тахририятини кулга олиш топширилди. Канча пул сувга окди. Миртемир
жањал килиб булса хам маколани чикарди. Шахар калкиб кетгандай булди. Шов-шув у
кадар кучайди-ки янги келган вилоят "биринчиси" катта мажлис утказди.
Барибир, тергов жараенида хамма тинчитилди, факат бир йил чузилди бу иш.
Ушанда Миртемир "тузум узгармас экан, хамма ишимиз бефойда"
деганди. Балки ана шундай вокеалир уни курашчига айлантиргандир? Нима булганда
хам огизга тушди. Мансабдорлар унинг олдида хушомад килиб, оркасидан сукишар,
оддий одамлар эса мактаб юришарди...
Рустам уйининг енига келганда:
- Рустам,- деган овоз эшитди. Атрофга каради хеч ким йук. Ким булдийкан?
Кулогимга эшитилди шекилли, деб уйлади.
- Рустам, мен дарахат оркасидаман!
Таниш овоз. Ким булдийкан? Ие, бу иккинчи уринбосарниннг овоз-ку! У нима
килиб юрибди?
Балки топширик билан боглик гап бордир?! У атрофга алланглаб дарахт панасага
утди.
- Куркма,- деди уринбосар.- Юр нариги кучага утайлик.
Улар индамасдан коронгу йулакдан кучага утдилар.
Лутфилло... Бошликлар ичида унчалик кузга ташланмасдан юрадиган киши. Москвада
Академияни битирб келган кезлари мажлисларда шартта-шурта гапириб, бир-икки
танбех олгандан сунг индамай юрадиган булди. Узи акилли куп нарсага фаросати
етади. Пайран кетганда купчилик унинг бошлик булишини кутганди. Куполлиги йук.
Кул остидагиларни тинглашни билади. Ишнинг кузини курадиган одати бор. Мураккаб
масалаларда энг охир гапиради ва купинча хак булиб чикади. Юкоридагилар
нимагадир уни устиришмайди. Хозир нега келдийкин?! Бошлик юбордимикан?!
Рустам билан баробар Лутфилло хам хаел суриб борарди... Балки эрталаб унга
айтишим керакмиди? Кечаси билан уйлаб, эрталаб сотсачи? Йук, бунака йигит эмас.
Неча ммарта синовдан утган. Ундан бошкаси эплолмайди. Бунинг устига Миртемир
билан якинлиги бор...
Улар хийла пана жойга боришганда Лутфилло суз очди:
- Рустам, сенинг олдингга келишдан аввал хуп уйладим. Ишонганим учун келдим.
Генерал сени чикариб юборгач, уч уринбосарини чакирди. "Катта": бу
жужахуроз жонга тегди, тинчитинглар" дебди. Вазифа сенга юклатиладиган
булди. Эртага пойтахтдан кайтишинг билан... Биламан, узинг хам кийналаяпсан.
Лекин бу нарсалар узок давом этмайди. Не-не империялар кулаб, хамма сирлар
очилаяпти. Канча-канча топширик бажарган кишиларнинг умри хазон булди
бугунгача. Курсатмиа берганлар эса яна минбарга чикиб, адолатдан гапириб
юришибди.
Гапнинг пуст калласи шу: Миртемирни кочириш керак. Бундай йигитлар хали
керак. Нима дейсан?
Рустам индамади. Балки бу тузокдир? Балки енида диктофони бордир? Балки...
йук, хамма борса хам бу кабихликка Лутфилло бормайди.
- Иккаламиз хам олов билан уйнашаяпмиз. Е ениб кетамиз, е ишни пиширамиз,
кушимча килди Лутфулло.
Орага пул ораладимикан, уйлади Рустам. Йук. Лутфиллонинг пули етарли. Пул
учун узини оловга ташламайди. Унда нима мажбур килди уни? Виждонми? Иймонми?
Эртанги кундан умидми?
- Лутфилло ака, нима килишим керак?
- Аввал розилигинг керак. Ундан кейин нима килишни гаплашамиз.
- Бу фикрни яна биров биладими?
- Йук! Сен, мен ва Аллох... Мен куйсам, болаларим сенинг буйнингда, сен
куйсанг...
- Бу ишга катталар аралашган. Куйсак хам биргаликда тамом буламиз. Уни
улдиришолмайди, барибир.
- Сенга юклашади, эртага. Кейин кеч булиб колиши мумкин.
...Менга! Мени нишонга олиш учун бу гапни айтаяптими? Нега менга юклашади?
Боя генерал "Сенга ишонаман" дегандазкунга ша'ма килдими?
- Бирор жойдан гап чикмаслиги учун сенга тухташди. Нима булганда хам
Миртемир билан дуст эканлигингни купчилик яхши билади. Гап чикса хам
ишонишмайди, деган хулосага келинди.
- Кандей кочирамиз. каерга?
- Сен аввал уйлаб кур, курксанг розилик берма! Гап шу ерга кумилади.
Куркмасанг, бир фикрга келамиз. Сенга очигини айтаман. Утган йили мени ишдан
кетказишмокчи булишди. Сабабини билмайман. Вазир буйрукка имзо чеккандан кейин
бориб Миртемирга учрашдим. У мехмонхонада яшар экан. Мени олиб борди хонасига.
Узок дардлашдик. Эрталаб вазир енига борди. Вазир "катта" топширик
берган, деб айтибди. Билмадим, нима килди, буйрик уч кундан кейин бекор булди.
Вазир "Бу депутатга неча миллион бердинг?" деб суради ушанда. Шундан
билдимки, битмайдиган ишни битказган экан. Кейин боримни йигиштириб, уйига олиб
бордим. Олмади. "Сизга минг-минг одамнинг иши тушади. Шуларнинг ярми нохак
айбланганлар булади. Шу яримнинг ярмига мен учун ердам килсангиз, бас. Худо
менга кумаклашади", деди. Уялиб кетдим. Шунда пулни олди-да ичидан бир дона
ун сумликни сугурди. Буни метрога кираверишдаги гадойга бераман, савоби
иккимизники", деди...
Лутфилло бу хакда Миртемирдан бироз эшитганди, Лекин бошкармада хеч кандай
суз айланмагани учун у кадар кизикмаганди. Лутфилло хикоясини давом этди:
- Мени вазирнинг гапи чучитди. У оркамдан одам куйиши мумкин, деб
Миртемирнинг енига бошка бормадим. Бунинг устига у оиласи билан пойтахтга кучиб
кетди. Кейин эшитишимча, бир кишига "Лутфилло номард йигит" дебди.
Суроклаб турмаганим учун шундай деган, шекилли. Мана энди карзни узадиган пайт
келди.
Рустамнинг кунгли еришди. Шу дамда Лутфиллони кучоклаб олгиси келди. Мард
йигит экан.
- Биласизми, ичим ениб кетаяпти. Агар улар айтгандек булса, бош кутариб
юролмайман. Хатто хотиним хам "номард экансиз" дейди. Мен розиман.
Факат жуда пухта уйлашимиз керак.
- Хали прокурор хибс карорига кул куймагани учун хамда эхтиет шарт
Миртемирни шахар КПЗсига олиб кетишди. У ерда менинг йигитларим бор. Уларни
камай олишмайди. Жуда нари борса ишдан четлатишади. Миртемир олмаган пулни
шуларга берарман. Огзи епилади. Вакт утиб, кейин уларни яна тиклаймиз еки бошка
иш топиб берамиз.
- Мен нима килишим керак?- Сен сахар соат олти яримда Миртемирнинг уйига
боришинг керак. Демак, олтида шахарга кириб, уни оласан.. Уйига келтирасан.
Кушнилариникига утиб, уша ердан кочади.
- Йигитлар мени куришадими?
- Йук. Кул оеклари, кузлари богланган булади. Калит енларида туради. Мен
етокхона тарафдан кузатаман. Уша пайтда чирокни, алокани учирамиз. Бу менинг
ишим.
- У кулга тушсачи?
Тушмайди. Кушнилардан бири бизнинг одам. У тайер туради. Орка йулдан
машинаси билан олиб чикиб кетади. Сен факат Миртемирга. "Вася"никига
ут, кейин каердалигингни икки кундан сунг Лутфиллога етказ, поччаси
оркали", дегин.
Улар яна кайтадан хамма икир-чикирларни гаплашдилар.
- Олти яримда, албатта, Миртемирнинг уйида бул! Сездирма. Дук-пуписа кил
оила а'золарига. Кейин куналгага кетаверасан...,- деди Лутфилло.
Улар кучоклашиб, "Аллох кулласин" дея хайрлашдилар.
* **
...Миртемирни терговчи уз хонасига
олиб келди. Терговчи армани эди, шу сабаб урисча гапирди. - Сен ким билан
уйнашаяпсан?
Миртемир саволга жавоб бериш урнига хаелга толди. Нима килиш керак? хозир у
билан учакишса, хурлашади. Саволларга жавоб берса паст кетган булади. Она
тилида иш юритилсин, дея дод-фаред килганлардин бири узи эмасмиди? Энди
терговчига рус тилида жавоб берадими? Дарвоке, уни нега бунга топширишди? Бу
Пайраннинг одами эмасмикан? Едига "катта"нинг бир гапи тушди. Ушанда
собик Бош вазирни кувгинга олганди: "У ишдан бушатган одамларни топинглар,
ана ушаларнинг кулига топширинглар, онасини курсатади", деганди. Кейин
"катта"нинг бошкалар хакида нам шундай хулосага келганини куп эшитди.
Бу хам унинг буйруги деган хулосага келди.
Терговчи унга караб афтини бужмайтириб турарди. Хонада чирог енаетганига
карамай, стол устидаги тунчирокни хам екиб куйганди. Шу боис икки тарафда хам
сояси бор эди. Бири хира, бири еркинрок, Миртемир худди янгилик ихтиро килган
кишидек енгил тортди. Олдин сезмаган экан. Инсоннинг битта сояси булади, деб
юрарди. Карангки, соя хам иккита булиши мумкин экан. Ха, шароит инсонни, балки
унинг соясини хам узгартириши муммкин.
Соялар эгасининг овига ташланмокчи булган калхатдек эди. Кузлари
"ловуллаб" енаетганди.
- Гапарасанми? Еки...
Еки нима? Урадими? Хуп урсин! Сукадими, хуп суксин! Урса уради, сукса
сукади. Лекин бунинг олдида узини ерга урмайди.
- Тергов килишга хаккинг йук! Хали иш кузгатилган эмас!,- деди нихоят.
- Тугри,- негадир терговчи юмшок овозда жавоб килди. - Хозир, азизим,
биргалашиб сени камокка олиш хакида карор езамиз. Колганига кейин улгурамиз.
- Мени бошим огрияпти,- деди Миртемур. Бу уйламай айтилган ва тугри гап эди.
Факат боши огриетгани энри едига келганди.
- Унда кахва ичамиз!- терговчи фармонни кутуб тургандек, столи енидаги
электр чойнакнинг симини кулига олди.- Икки дакикада кайнайди.
У жуда маданиятли ва айни пайтда жуда маданиятсизга ухшарди. Гаплари хам
самимий хам масхараомуз эди. Шу лахзада ажратиб олиш мушкул.
- Биласанми,- деди у узок жимликдан кейин.- Нега бу ишни менга
топширишганини уйлаяпман? Сен нега бизни емон курасан?
- Нега емон курар эканман. Хатто юртингда ер кимирлаганда ота-оназиз колган
болалардан иккитасини олиб бокишга ариза берганман.
Энди терговчи бу гапнинг самимийлиги еки масхараомузлиги хакида уйлай
бошлади. Сунг:
- Икки болани мусулмон килиш билан иш битадими?- деди.
- Мажбуран мусулмон килиш динимизда йук.
- Аммо куч, зуровонликка карамай динингизни кабул килмаганмиз.
- Динимизнинг хозирги масалага нима алокаси бор?
- Кахва хозир булгунча мавзу топилди. Сенга кура мен нохакми?
- Сиз хеч качон узингизни нохак деб хисобламагансиз.
- Сиз озорбайжонларга ердам берганда хаксиз, биз узимизникиларни кулласак
нима килибди?
- Афсуски, ердам беролмадик, йул куйишмади.
- Мана бу нима?
У Туркиядаги газетада бу хусусда босилган сухбатни Миртемирнинг олдига
куйди. Анталияда, курултой зиефатида куришгандилар. Элчи у билан кучоклашиб,
туркчасига бош уриштириб куришди-да кулогига "Бутун дуне сизни гапираяпти.
Аблахлар киш куни кувишдими, уйдан?" деди. Ха, аблахлик хар турли
куринишда булар экан! Акс холда кичик бир газетада босилган сухбатни дархол
буларга етказадими? Етказмаса, бошка биров етказади. У эса енади. Аммо у холда
хам енади, бу холда хам. Чунки "Катта" хизматни кадрламайди. Буни билишса-да
балки кадрлаб колар деб уйлашса керак-да.
Кейинчалик ма'лум булдики, терговчи вакт утказаетган, топширикни кутаетган
экан. Шу боис гапни айлантириб, масаланинг узига тегишли томонларини
ковлатаетганди. Бу билан "Шунака! Элга навбат, шерга навбат!" демокчи
буларди.
- Кушнингни нега ездинг? - деди яна осмондан тош тушгандек килиб.
- Кушнимни...
- Ха, Микиртчянни!
- Мен эмас, у езганди, мен ишлаган тахририетга ва Москвага.
- Нега?
- Нега буларди, биз бошкаларга йул бермаетган эканмиз. Каранг-а, йул
бермаеслик шунчаки, бир йилда янги машина олди, дангиллама уй курди, шахар
касалхонасида бош хаким муовини булди...
- Унда нега сизнинг устингиздан хат езди?
- Топширик билан. Езишга езди-ю, кейин бошка топширик билан узр сураб езди.
Лекин у качондир жазоланиши керак. Уйида курол сотади. Урушга ердам пулини хам
хам у йигади.
- Бас, бу сизга Олий Кенгаш мажлиси эмас!
- Бу ер Олий Кенгаш мажлисидан яхширок. У ерда бу гапларни гапириб
куринг-чи, дарров ватан хоини буласиз.
- Шундай хам ватан хоинисан.
- Ха, энди "Катта" ва сизнинг биродарларингиз ватан булишса, мен
ватан хоиниман.
- Айбини буйига олиш яхши фазилат. Эртага буларни биргалашиб езамиз.
- Мен русча езишни билмайманда,- кесатди Миртемир.
- Хечкиси йук, мен хам давлат тилини билмайман, - терговчи хам кесатди. -
Мен езаман сен кул куясан!...
Терговчи "топширик" кутиб тургани тез-тез телефонга карашидан
сезиларди. Нихоят у кутган кунгирок чалинди.
- Эшитаман, урток генерал! - деди у телефон трубкасига епишиб колгудек
булиб.- Хуп, хуп, хуп...
У телефон дастагини куйди-ю, бироз уйланиб, кейин бошкарма навбатчисига сим
кокди.
- Шахар КПЗсига хабар бердингиз-ми? Яхши! Бораяпмиз,- деди. Сунг Миртемирга
юзланди:
- Бахтинг бор экан. Прокурорни топишмабди. Бу кечани шахарда утказасан. Кани
кетдик.
Улар йулакка чикишганда Миртемир хайратда колди. Ярим кеча булишига
карамасдан ун-ун беш киши каторлашиб туришганди.
Улар "хайрият" дегандек, енгил тортишди. Демак, бир неча
соатдирки, кутишмокда.
- Икки киши мен билан, колганларга жавоб,- деди терговчи.
"Аскарлар" апал-тапал таркалишди.
Миртемирни темир пањарали машинага чикаришди. Беш дакикада шахар
миршапхонасига етишди. Терговчи аввал узи ичкарига кириб хужрани айланиб чикди.
Кейин:
- Калай? Олий кенгашнинг ишхонасига ухшайдими? Еки хукумат санаторийсигами?-
деди.- Хар холда халк орасига кириб-чиккан яхшида!
Яхши гап! Миртемирнинг хаелида нимадир йилт этди. Булар узлари билмасдан
янги гап айтиб куйишади. Дархакикат халк камокхонада. Мамлакат шу кеча-кундуз
улкан камокхонага айланган. Махбусларни истасалар урадилар, истасалар
ишлатадилар. Хар холда урмасдан, сукмасдан, ишлатмасдан, хаккини емасдан,
бокмайдилар.
- Ха, камок халк билан бирга яшаш демакдир,- кинояга киноямуз жавоб килди
Миртемир.
- Мана бу хам халкнинг насибасидан бир парча!
Терговчи кутилмаганда унинг бикинига муштлади. Баччагар, уришга уста экан.
Миртемирнинг нафаси оркасига кайтиб, "хик" деганча букчайди. Гуе уни
биров баланд тепаликдан улоктириб юборди-ю учиб кетаяпти, тушиб кетаяпти... ух,
замин бунча узок булмаса. Качон етади? Качон? Бирдан "шарак" этиб
кузи очилди. Хаммаекда ок юлдузчалар кезиб юрибди. Яна нимадир
"шарак" этди. Энди сездики, баччагар уришда давом этаяпти экан.
- У...либ кол...ади! Бу...лар ним...жон кел...ади!- Миртемирнинг кулогига
узокдан келган товуш узук-юлук эди.
- Ул...са, мукофот ола...сан!
Терговчи хар канча "баччагар" булса хам, дарров хансираб аранг
сукинди. Миртемир жавоб киламан, деганди, тили комига епишиб айланмай колди.
Урнидан турмокчи булди. "Шарк" этиб кетди суяклари... Бу тепкидан
кейин юзи билан бетонга урилди... (Давоми бор)* **
|