ҚУВҒИН 2-китоб Роман Жаҳонгир Муҳаммад "катта" шуролар императорлигининг йикилишига
асло ишонмасди. У императорликни баланд деворлар билан ураб олинган ка'лага
ухшатарди. Бу ка'ланинг девори шу кадар баланд эдики, уни инсон зоти у ёкда
турсин, хатто бирор бир махлукнинг ошиб утиши амри махол. На ичкарига кириш ва
на ташкарига чикиш мумкин. Ка'ла ичида юз бераётган вокеаларни кузатиб туриш
учун девор устига минг-минг курикчи чикарилган. "Катта" узича бу
курикчиларни "тангричалар", ка'ла ичидагиларни эса
"чумолилар" деб атарди. "Тангричалар" кунни кун, тунни тун
демасдан "чумолилар"ни кузатиб туришар, уз чизигидан чикканларни
эзгалаб ташлашарди.
Аввалига "Катта"нинг
орзуси "тангричалар"сафидан урин олиш эди. Бу орзусига етгач, курдики
"тангричалар" тепасида "тангрилари" бор экан. Ка'ла
деворининг устига чиккач, императорликнинг мустахкамлигига яна бир бор ишонди.
"Катта" "Бу ка'ла йикилиши мумкин", деган фикрни хаёлидан
утказишга куркарди. Факат бир марта "бу чумолилар ка'ла деворларининг
остини уйиб ташлаган булсалар-чи?" деган савол кунглидан кечганда,
тиззалари титраб, кунгли бехузур булганди. Бу ка'ла йикилса
"тангрича"ликдан айрилиш куркуси эмас, балки кунглидан утганини
узидан юксакдаги "тангри"лари пайкаб колишидан титраш эди.
У жумхуриятга "Катта"
этиб тайинлангач, императорлик "Катта"ларининг сиёсий кенгашига а'зо
булди. Ушанда илк бор севинч деган туйгунинг лаззат сархадлари бепоёнлигини,
гурур деган кучнинг салохияти худудсиз эканлигини юракдан хис килганди. Хатто
жумхуриятга кайтаркан, учокдан тушиши билан мухбирларни ёнига чакириб
"Халкимга етказинг, мен сиёсий кенгашга а'зо булдим. Бу халкимизнинг узок
йиллик орзуси эди. Уни амалга ошириш менинг гарданимга тушди. Бу нафакат мен
учун, балки бутун халкимиз учун юксак ишонч. Бугун хаммамиз учун катта
байрамдир!" деганди.
"Катта" истаса-истамаса
ка'ла йикилаётганди. У жон жахди билан елкасини ка'ла деворларига тираб, уни
тутиб колишга уринаётган кишилардан бирига айланди. Ка'лани саклаб колиш учун
хар турли йул кидираётган кунларида жумхуриятда хам ка'ла деворининг остини
"уяётганлар" купайиб колди. "Катта" бу ишнинг бошида
турганлар билан "одамга ухшаб" гаплашиб куймокчи булди. Аввал Исо
Холисни чакирди.
- Ука, сиз машхур одамсиз, - деди
Исо Холисга. - Сизнинг хар бир кадамингизни кузатиб, тахлил килиб турибман.
Айникса пахта монополияси, оилани режалаштириш, Она кулни куткариш борасидаги
нуткларингиз мени хаяжонлантирди. Хар ким хам уз халки дардини бу кадар жасорат
билан уртага олиб чиколмайди. Бугун бу ишни сиз бошладингиз.
- Бугун эмас, буни бир неча йил
олдин бошлаганмиз. Бундан олти йил бурун сиз а'зо булган сиёсий кенгашга шикоят
мактуби йуллаб, халкимизнинг дардини ифода этганмиз.
- Лекин бу дард шикоят билан
малхам топмайди. Унинг малхами акл, идрок, куч ва интизом, - деди
"Катта" Исо Холисга узок гапириш учун изн бермай. Сиз намойишларни
тухтатинг, мен эса эртага иш бошлайдиган сессияда тил масаласини кутариб чикай.
Биласиз, ман янгиман, парламентда эса куч эскича фикрловчи кишиларнинг кулида.
Бунинг устига рус тилида гапирувчиларни хам хурмат килишимиз керак. Суз
бераман, уз тилимизни давлат тили деб э'лон килиш учун бутун кучимни ишга
соламан Сиз эса бунга жавобан намойишларни тухтатасиз...
Исо Холис мамнун киёфада чикиб
кетаркан, "Катта" Шавкат Темурни чакирди.
- Сизни анча чурткесар одам
дейишарди. Лекин куринишдан юмшок кишига ухшаяпсиз, - деди "Катта"
Шавкат Темурга. - Бугун намойишларда уртага отилаётаган шиорлар билан мен
бажармокчи булган орзуларнинг хеч кандай фарки йук.
- Ундай булса нима сабабдан
намойишга чикканларни калтаклаяпсиз, камокка ташлаяпсиз, та'киб этаяпсиз?
- Сиз мени сурок килишга келдингизми?
- "Катта"нинг жахли чикди. Урнидан туриб хонада у ёкдан бу ёкка икки
уч марта бориб келди-да ойна ёнида тухтаб ташкарига термулди. Шахар марказидан
окиб утадиган арикнинг сохилларидаги мажнунтол дарахтлари остида одамлар
утиришганини куриб колди. Буларнинг иши йукми? деб уйлади. Куппа кундуз куни бу
ерда нима килишади? Балки талабалардир? Талаба булса, дарсига борсин! Балки
ошик-машуклардир? Нима бу ер уларга севги хиёбоними? Аслида бу бинонинг
атрофини ураб олишим, сохил буйларини тартибга келтиришим керак. Бинони темир
панжара билан ураб олишни тезлаштирмасам, мана булар бостириб келишдан хам
кайтишмайди. Кайси кун аскарликда улган боланинг тобутини шу ердан олиб утишди.
Мана бу ужар хам уларнинг орасида эди. Янги дуппи кийиб тобутнинг олдида бораётганди.
Узларича намойиш, исён килишга уринишди. Лекин бир имо килгандим миршаблар
кавушларини тугирлаб куйди. Айб бизда эмас, айб юкорида. Юкоридагилар жиловни
бушатиб юборишди. Бутун мамлакатни ана шундайларнинг кулига бериб куйиб
мажлисхонага айлантиришди. Мана энди мендай одам хам унинг бе'мани саволлари
каршисида колишга мажбурман. Хозирнинг узиёк уни бу ердан кувиб чикаришим
мумкин. Хатто камаб куйишим хам хеч гап эмас. Ёки кул оёгини боглатиб, сойга
отиб юборсам хам гулдур гуп! Гум булиб кетади. Лекин юкори уларни куллаяпти.
Уларга тегманглар, деяпти. Хуш, нима килиш керак? Уларнинг мажлисини тамоша
килиш билан кун утказаманми?
Дарвоке, нега буларни айри-айри
чакирдим, нега хар иккаласи билан бирданига сухбат килмадим? Йук, у холда
бир-бирининг олдида узларини курсатиб куйиш учун менинг ёкамга ёпишишарди.
Ха-я, душманингни парчала, кейин йук кил, деган гапни ким айтган экан? Булар
билан тенг келиб утираманми? Узларини узларига едираман! Мен четда колиб томоша
киламан, булар эса бир- бирларининг юзларини юлишади. Ха, бугун бир товокдан ош
еган биродарларни эртага кон касос душманга айлантираман. Менинг совунимда кир
ювиш кандайлигини куриб куйишсин. Бир умр душман булишади, хатто
авлод-аждодларига кадар сингади бу душманлик. Аммо хато килмаслигим керак. Наригисини
алдаш осон, истаган жойидан кармокка илинтириш мумкин. Лекин буни-чи? Буни хам
уйинга келтиришнинг йулини топаман.
"Катта" урнига келиб
утирди-да, юмшаган охангда Шавкат Темурга гапира бошлади:
- Олдимизда сайлов бор. Сизларга
битта урин ажратдик. Сизнинг номзодингизни курсатмокчи эдик, аммо Исо Холис
карши булди. Факат сиздан илтимос бу сухбатимизни ундан узок тутсангиз.
- Депутатлик гавгоси сиздан олдин
бошланганди. Олдинги "Катта" хам депутатликни суяк килиб курсатиб,
бизни ит холига туширмокчи булганди. Лекин доирасига уйнамадик.
Махмаддана, деб уйлади
"Катта", олдинги "Катта"нинг узи ким эдики, унинг уйини
нима булсин? Аммо менинг мусикамга уйнайсан. Уйнамасанг куч билан, зурлик билан
уйнатаман.
- Ука, хозир тортишадиган,
олдингиларга тош отадиган пайт эмас. Хозир сиздан битта талабим бор. У хам
булса, сессия олдидан утказиладиган намойишни тухтатиш. Агар бунга рози
булмасангиз куч ишлатишга мажбур буламиз.
- Биз эса конунлар доирасида
харакат киламиз. Конунни бузадиган ниятимиз йук. - деди Шавкат Темур.
"Катта" гапни калта
килиб, Шавкат Темурни кузатар экан, сен билан биринчи ва охирги учрашувимиз бу,
деб уйлади. Сен бу ужарлигинг билан узокка бормайсан. Бугундан э'тиборан бу
бинонинг эшиклари сенга ёпик. Бутун жумхуриятда шундай таргиб-ташвик
юритаманки, оёгингни босган жойингда нафрат билан каршилашасан.
"Катта" хафсизлик
кумитаси бошлиги Мелкумов ва иккинчи котиб Радишчевни чакирди Уларнинг хар
иккиласи хам юкорининг одами. Бу иш билан уларни синаб курмокчи булди. Агар
бажара олмасалар, бир бахонасини топиб, куйрукларига супурги боглашга,
бажарсалар бундан кейин бирга ишлашга карор килади. Нима булганда хам сиёсий
кенгашнинг а'зоси булди. Энди буларнинг гапи эмас, узининг гапи кечади.
- Сизларга мамлакат бошлигининг
талабини етказиб куймокчиман. У киши биздан демократия, ошкораликни
истаяптилар, эркин ва озод сайловлар утказишимизни, мухолифатни куллаб-
кувватлашимизни сураяптилар. Биз куча-куйда туполон килган одамларни мухолифат,
дея хурмат килишимиз керак эмас. Бизнинг вазифамиз мухолифатни хам узимиз
етиштириш, конструктив мухолифат таёрлашдир. Куча-куйда жанжал килаётганлар эса
атрофларига дор остидан кочганларни туплаб, тобора катта кучга айланмокдалар.
Бу эса мамлакат хафсизлигига путур етказади. Сойкентда, водийда юз берган вокеаларнинг
тутуни хали сунган эмас. Хуш, гапни киска килайлик, кандай таклифлар бор?!
Мелкумов: "Сиз мендан
юкоридасиз, олдин сиз гапиринг", дегандек куз кири билан иккинчи котибга
каради. Иккинчи котиб "Хали хам мен турганда сен гапирармидинг"
дегандек сузларини дона - дона килиб узидан сунг хавфсизлик кумитаси раисига
бирор гап айтиш учун бушлик колдирмасликка уринди.
- Хурматли "Катта"
бизга мухлат беринг, бу хусусдаги таклифларимизни тайёрлаб келайлик.
"Катта" уйлаб турди-да:
- Мен Пленумга тайёргарлик
хаккида гапираётганим йук. Каршимиздаги тудани нима киламиз, деяпман?
Иккинчи котибни бу мушкул
ахволдан куткариш учун хавфсизлик кумитаси бошлиги сухбатга аралашди :
- Парчалаб ташлаймиз.
Парчалаб ташлаймиз! Буни кайси ма'нода
айтди, экан, деб уйлади "Катта". Куч билан бостириб, тор-мор килишни
назарда тутдими, ёки менинг фикрларимни укиб олдими? Агар мен уйлаганларимни
уйлаётган булса, у холда масалани бошка кунга колдиришим керак. Чунки ташаббус
ундан эмас, мендан чикиши лозим. Акс такдирда "Катта" менинг йулимга
юраяпти, деб ховликиб кетади.
- Фикрингизни очикрок айтинг, -
деди "Катта" хавфсизлик кумитаси раисига.
- Хаммасининг руйхати кулимизда
бор. Бундан кейин бир ерга тупланишларига изн бермаймиз. Та'кибни кучайтирамиз.
Хар бир кадамлари назорат остида булади. Бу ишни бажариш учун яна беш минг
кишини ишга олишимиз керак. Таклифларимизни хурматли иккинчи котиб билан сиздан
олдинги рахбарга бергандик. Лекин э'тиборсиз колди.
- Яхши, таклифларни куриб
чикамиз, - деди "Катта". - Хозир хакикатдан хам парчалаб ташлаш
керак. Лекин сиз айтган услубнинг замони утди. Бу йул билан уларни
кучлантирамиз. Бугун акл билан иш курадиган пайт. Хозир мухолифатнинг ичида бир
неча киши лидерликка да'вогар. Бизнинг вазифамиз уларни бир-бирларига карши
куйишдир. Хуш, айтингчи, мухолифатнинг ичида неча фоизи сизнинг одамингиз?
- Аник айтишим кийин.
- Аник айтсам Олмонияда хар
учинчи одам хавфсизлик хизматига ишлагани фош булганидек фаолиятимиз очилиб
колади, деб куркаяпсизми, ёки мендан сир саклаяпсизми?
- Асло, асло, - дея сухбатга
аралашди иккинчи котиб. - Мен иложи борича мухолифат ичига куп одам сукманг,
бир жойда сиримиз очилса, оламга шарманда буламиз, дея топширик бергандим. Шу
сабабдан бу хусусда бироз истихола килаяптилар.
Бундан кейин Мелкумовни кулга
олишим керак, деб уйлади "Катта". Умуман куч вазирликларини иккинчи
котибнинг кулидан чикармогим ва узимга тобе килмогим лозим. Бу ишларда учинчи
киши ортикча. Буни кандай килиб амалга оширсам? Назаримда ба'зи жумхуриятларда
давлат рахбари вазифаси ташкил этилиб тугри килинаяпти. Мен хам шу йулдан
борсам, бутун кучни бир кулда жамлайман. Хозирча эски парламентнинг охирги
сессиясини эсон-омон утказишим, кейин эса янги сайловни тайинлашим керак. Худо
хохласа, янги парламентда биринчи булиб давлат рахбари вазифасини жорий
эттираман. Ана ундан кейин мана буларнинг хуржунини елкасига осиб, оркасига
тепаман. Бир ук билан икки куённи ураман. Хам халкка "Сизнинг талабингиз
билан буларни кувдим", дейман, хам уларнинг урнига уз одамларимни олиб
келаман. Аммо булар фитнага уста. Хаётини бошлабди-ки, фитна гирдобида
сузишади. Менга карши хам канча-канча фитналарнинг режасини тузган булишлари
мумкин.
- Узларини миллий харакат деб
атаётганларнинг ичидаги лидерларни хуроздек уруштиришимиз керак. Буни фитна
дейсизми, хийла дейсизми, мен учун фарки йук, - деди "Катта". - Мен
учун мухими мамлакатни куткариб колишдир. Истасангиз алданг, истасангиз мансаб
ва'да килинг, истасангиз кармокка илинтиринг, бажара олмасангиз менинг олдимга
олиб келинг. Хозирча эса Исо Холисни биз курсатадиган номзодлар руйхатига
киритинг. Унинг номзоди каршисида бошка исм курмайин. Шавкат Темурни эса узок
тутинг. Керак булса, Сойкент жанжалидаги бакирик чакириклари учун терговга
тортамиз. Барча вилоятлар туманларида мажлислар утказиб, Водий вокеаларида
Шавкат Темур кон тукилишига сабабчи эканлигини халкка тушунтиринг.
"Катта" хар кун эрталаб
ва окшом хисоб бериб туришларини айтиб уларни чикариб юборар экан, Олий Кенгаш
раисига сим кокди:
- Бугунок раёсатни тупланг, куча
намойишлари ва митинглари хаккидаги олдинги карорларни куриб чикинг, иложи
борича хар кандай намойишни та'киклаш чорасини куринг. Аммо бу ишлар
демократия, ошкоралик чарчавасида булсин. Я'ни демократия ва ошкораликни химоя
килиш учун бузгунчилик килаётганларнинг йулини тусинг. Карор тайёр булса,
устидан куриб бераман, - деди.
"Катта" шундан кейин
эртага иш бошлайдиган сессияга тайёргарлик кура бошлади. Фикрларини ён
дафтарчасига кайд этаркан ба'зи масалаларни юкори билан келишиб олишга карор
килди. Сиёсий бюрога телефон килиб, мамлакат рахбари билан маслахатлашиб
оладиган масалалар чикканини айтди. Бир неча дакикадан кейин уни рахбар билан
боглашди. У урнидан туриб гаплаша бошлади.
- Хозир Марказий Комитет
бюросининг фавкулодда мажлисини утказаяпмиз. Эртага мухолифат бир миллион
кишини кучаларга, майдонларга олиб чикмокчи.
- Нима талаби бор экан? Лидерлари
билан гаплашмадингизми?
- Гаплашдик. Талаблари битта. У
хам булса она тилимизга давлат тили макоми берилсин, дейишмокда.
- Бунинг куркадиган жойи йук.
- Лекин давлат тили - расмий
тилимиз бор, кандай килиб бошка тилга хам шундай маком беришимиз мумкин?
- У бошка тил эмас, сизнинг она
тилингиз. Менимча мухолифатнинг талабини кондирмок керак.
- Рахмат сизга! Олдимизда катта
йул очдингиз. Аммо бу харакатимиздан рус тилида гаплашадиган дустларимиз
норозидирлар. Мана мажлисда иккинчи котиб ва хавфсизлик кумитаси бошлиги норози
эканликларини айтаяптилар. Уларга кулок солмасдан иложим йук.
- Уларга кулок соладиган
булсангиз, мени нега безовта килаяпсиз?
- Уринбосарингиз сухбатдан
утаётганимда иккинчи котиб ва хавфсизлик кумитаси бошлигининг маслахатларига
кулок тутасиз, деганди.
- Хозир хар кун, хар соатда
шартлар узгармокда. Мухолифат сиз билан кушиб уларни хам супуриб ташлашини
менинг номимдан узларига етказиб куйинг. Махаллий шароитни ва миллий
масалаларни яхширок урганишсин. Мухолифатнинг талабини эса эрта эрталабки
пленумда мухокама килинг, ундан кейин парламентга олиб чикиб, музокарага
куйинг. Демократия, кайта куриш, ошкоралик ва фикр узгариши бу бизнинг бош
йулимиздир...
Телефоннинг нарёгидаги рахбар
худди китоб укиётгандек тинимсиз гапираркан, "Катта" телефон
дастасини кулогидан узоклаштириб, юзини бужмайтирганча кутиб турди. Юзи
бужмайган булса-да, калбида фарах ва севинч бор эди. Чунки бирданига икки масалани
хал килганди: Бринчидан, мухолифат байрок килиб кутарган масалани уз кули билан
хал киладиган ва халкнинг олдига чикиб, кукрагига уриб мактанадиган имконият
пайдо булди. Иккинчидан эса, жумхуриятнинг жиловларини тутиб турган икки
кишининг шаштини синдирди. Энди улар билан кандай гаплашиб куйишни билади.
У сухбатдан кейин бир-икки дакика
уриндикка ястанди-да, сунг ДХК раисига телефон килди.
- Хозир менга юкоридан мамлакат
рахбарининг узи телефон килди. Идорангиз яхши ишламаётганини алохида та'кидлади.
Мен эса сизни химоя килдим. Шунга муносиб булинг. Мухолифатни кандай килиб
икки, учга булиб юбориш хаккидаги аник режаларингизни олиб келинг!
"Катта" иккинчи котибни
чакирди. Лекин унинг хозиргина чикиб кетганини айтишди. Иккинчи котибни
хавфсизлик кумитаси раиси чойга чакирганди. Улар чой бахонасида ёзиб олинган
телефон сухбатларни тинглардилар.
- Ёндик, - деди кумита раиси,
магнитофон тугмасига босаркан.
"Катта" билан мамлакат
рахбарининг сухбатини тинглаган иккинчи котиб урнидан сапчиб турди-да: "Хозиррок
рапорт тайёрланг, бу уйинни фош киламиз," - деди.
- Кандай килиб фош киламиз? -
деди кумита раиси. - Ахир кулимизда далил йук-ку.
- Бу-чи? - суради иккинчи котиб.
- Бу факат сиз ва мен учун. Сиз эшитаркан
айни пайтда мен бу сухбатни лентадан учирдим. Агар билиб колишса, бошимиз
кетади.
- Унда нима киламиз? - деди
иккинчи котиб.
- "Катта" га астойдил
хизмат килиб, ишончини оклашимиз кийин. Унинг жиддий хатоларини топиб, юкорини
хабардор килишимиз керак.
Мелкумов "Катта" га
астойдил хизмат килишимиз керак, демокчи эди, лекин бу" вазифа" ни
узига колдириб, иккинчи котибни "Катта" га карши куймокчи булди. Ха,
у факат мухолифатнинг орасини эмас, балки бошкаларнинг орасини бузишни хам одат
килганди. "Катта" бугун унга мухолифатни булиб юбориш топширигини
берди. У эса бу ишнинг асосини битириб куйган эди. Факат мухолифат лидерлари
уртасидаги деворларга яширилган портлатгичларнинг ипини ёкиб юбориши колганди.
Буни "Катта" га айтмади. Мана энди "Катта" ундан шошилинч
тадбир сураяпти. Икки - уч кунда тадбирнинг натижаси билан ма'лум килса,
"Катта" унинг кадрига етмаганига пушаймон булади. Жойи келса юкорини
яна узи юмшатади. "Катта" лар шунака. Бугун олов, эртага сув...
- "Катта" иккинчини
кидираяпти, - деган овоз эшитилди радиоузатгичдан. Радишчев сапчиб тушди.
Дарров урнидан турди.
Мелкумов Радишчевни хар доим
Миллий хавфсизлик кумитисининг ертуласида кузатиб куярди. Радишчев
"чойга" келаркан, Мелкумов унга махсус машиналардан бирини юборарди.
Улар келишиб олганларидек, Радишчев Бош универмагнинг ёнида узига ажратилган
хизмат машинасидан тушиб, Мелкумов юборган кора "Волга" га минарди.
Мелкумовнинг машинаси хавфсизлик кумитасига киришда текширишга тобе булмагани
учун шундай килишарди. Машина ертулага кадар кириб келарди ва бу ерда кумита
раиси "мехмон" ни кутиб оларди. Бу "уйинни" йиллар давомида
бажаришгани учун одат тусига кирганди. Иккинчи котиб Владимир Радишчев навбатчи
машинага минаркан, Мелкумовнинг кулогига пичирлади : "Хойнахой менинг
сухбатларимни хам эшитсанг керак". Игор Мелкумов ранжиган киёфада
"Сизга узимдан зиёд ишонаман. Соянгизда ишлаб юрибман. Ана унинг конини
конимизга кушиб кайнатса хам аралашмайди. Назоратда тутмасак, саройни Бухоро
амирининг харамига айлантириб юборади," - деди. Радишчев яна бир нима
демокчи булгандек, буйнини чузди. Буни пайкаган Мелкумов эгилганча кулокларини
иккинчи котибнинг огзига якинлаштирди. "Эрта окшомга саунани тайёрлаб куй.
Сессиядан кейин мехмоним бор", дея жилмайди у. Мелкумов : "Амрингиз биз
учун конун" дегандек кулини куксига куйди-да, Радишчевга иккита "Иш
папкаси" ни узатди.
- Буш вактингизда буларга назар
солиб куярсиз, - деди. (Давоми бор)
|