Жаҳонгир Муҳаммад ҚУВҒИН Роман 2-китоб Мудир шалпайганча чикиб кетаётганди,
"Катта" уни тухтатди.
- Ха, ранг-руйинг уликникига ухшаб колди?
Ё, уй-жойингни, машинангни тортиб олайми? Ёки тафтиш бошлатайми? Буларни
истамасанг, каддингни тик тут. Айтганимни бажар! Карорни ёзиб, уринбосаринг
Жавлонга бер. У имзога олиб келсин.
Мудир чикиб кетар экан "Катта"
унинг оркасидан бир-икки буралаб сукди-да яна сувга шумгиди...
"Катта" ишхонасига келиши билан
идеология котибини чакирди.
- Бу нима? - дея "Хакикат"
газетасини унинг олдига отди.
- Мухаррири гапимизга кулок солмайди.
Илгари икки марта бюрога чакирдик, келмади. Хозир эса депутат булиб олган.
- Сиз узи илгари каерда ишлагандингиз? Кандай
килиб бу ишга келиб колдингиз? Сизга кулок соладиган одам борми бу дунёда? -
"Катта" саволларига жавоб хам кутмасдан, сузда давом этди. - Келинг
сизни шу мухаррирнинг зулмидан куткарай. Кунглингиз каерни орзу килади? Истаган
жойингизни айтинг, уша ерга юбораман. Ади-бади айтишга эса вактим йук. Сасингиз
чикадиган булса, сиздан олдин бу вазифада ишлаган хонимнинг холига тушасиз.
Камгап, юмшок кунгил одамсиз. Минг гапга бир гап билан хам жавоб бермаслигингиз
менга ма'кул. Хуш, урнингизга кимни келтирамиз? Бу хусусда хам демак фикрингиз
йук. Ундай булса иккинчи билан учрашинг, эртанги пленумга ариза ёзинг,
урнингизга эса Академияда ишлаётган Темурмалик Хамидовни тавсия килинг.
Котиб бундай сухбатга тайёр эди. Чунки
"Катта" вилоятда ишлаётган кезда иккаласининг ораси бузилганди. Шу
боис масала бу кадар силлик хал булишидан енгил тортди. Аммо уз урнига тавсия
этиладиган киши бу сохадан узоклиги уни уйлатиб куйди. "Катта" нинг
бироз юмшаганидан ва иш ва'да килаётганидан таскин топган котиб:
- У киши биолог, бу ерга эса мафкура
сохасидан бирини келтирсакмикан?
- Мана сен мафкурадан келгансан. Нима
килиб бердинг? Агар гапни купайтирадиган булсанг, Московдан иш кидирасан. Уч
кунда думминга супурги боглайман.
Яна котиб индамай турди. "Катта"
эса ичини тукди. Сукканида ва хатто урганида индамай турадиган одамни яхши
курарди. Гап кайтарган, савол берган киши эса канчалик хак булмасин барибир
унинг кахрига учрарди. Котиб эса асли индамаслардан эди. Унинг жим туриши
"Катта"ни юмшатди.
- Бупти чик, пленумдан кейин кабулимга
келасан. Ха, Майновга айт, менга мухаррир Ахатджон Гуломовни богласин.
"Катта" бардокдаги чойдан бир
хуплам ичмасидан телефон жиринглади.
- Ахатджон Гуломов телефондалар, - деди
Майнов.
- Богла.
"Катта" куюк салом-аликдан
кейин:
- Ахаджон ака, бугунги маколангизни
укидим. Минг рахмат сизга. Номзодимни Кичиккургондан куйишни сизга узим
айтаман, деб турувдим. Кунглим булинг-е, ичимдагини топибсиз. Расм хам а'ло.
Телефон килаётганимнинг биринчи сабаби рахмат айтиш булса, иккинчиси бир
маслахатим бор эди. Биласиз, Московдаги депутатларимиз таркок булиб кетишган.
Ба'зилари олдинги "Катта"нинг соясига айланишган, ба'зилари эса
умуман сузга чикишмайди. Мажлислар залида хам ухлашади. Эртанги пленумимиздан
кейин иккаламиз Московга борсак, депутатларимизни йигиб гаплашсак. Уларга сизни
бошлик килиб куйсам, узингиз тарбияласангиз. Менинг Московдаги куз-кулогим
булсангиз. Бу ердаги урнингиз хам буш туради. Колаверса, сайловлардан кейин
янги парламентнинг газетасини чикарамиз. Уни хам узингиз йулга куйиб берасиз.
Аслида эртанги пленумда сизни мафкура котиблигига келтирмокчи эдим. Лекин у ер
сиз учун анча паст. Рахмат ва куллукларни келажакка олиб куйинг. Хозир эса
катта ишларга шайланинг. Бу жумхуриятни иккаламиз оёкка куямиз. Сиз Московда,
мен эса бу ерда!
"Катта" телефон дастасини урнига
куяркан бирор йил Московда совук котиб юрсин, кейин йулини килиб газетадан
четлаштираман. Хозирча узимнинг одамларимдан бирини уринбосар килиб куяман,
ишни у юритади деб уйлади...
Партия Марказий кумитасининг пленуми
"Катта" уйлаганидек утди. Эски дусти Темурмалик Хамидовни мафкура
котиблигига тавсия килди. Илгари котиблик у ёкда турсин оддий ходимни ишга
олишни хам Москов хал киларди. Лекин кейинги вактда бутун ваколатни махаллий
хокимиятга беришди. Энди котибни сайлаб булгачгина бу хакда Москов хабардор
килинади. Булим мудирлари, ходимлар эса Московни кизиктирмайди. Чунки буларсиз
хам Московдагиларнинг боши чуп сукилган арининг уясидек гувиллаб ётибди. Хар
кун бир янгилик, хар кун бир ташвиш. Янги сайланган парламент тонгдан
окшомгача, окшомдан сахаргача ме'рос талашган болалардек жанжал билан овора.
"Катта" учокда шулар хаккида уйлаб утираркан ёнига мухаррир Ахаджон
Гуломов келди.
- Эртага мехмонхонада кулбола ош
буюрсангиз, - деди у мухаррирга. - Жавлон сизга ёрдамчи булади.
"Катта" ёнида утирган Жавлонга
караб:
- Кеча тасдикдан утдинг, энди буни ювамиз.
Сен болага айтиб куяй, агар гапимдан чикмасанг баланд-баланд жойларга кутараман
сени.
Жавлон урнидан туриб куллук килди.
"Катта" унинг урнини мухаррирга курсатиб:
- Утиринг гап бор, - деди. Жавлон эгилиб
уриндик остидаги дипломат-сумкани олмокчи булганди, "Катта": -
Тураверсин, Ахаджон аканинг олтину пул билан иши йук, - деди. Кейин Жавлоннинг
узоклашишини бир лахза кутиб турди-да мухаррир томонга эгилди: - Эшонов билан
орангиз кандай, - деб суради.
- У миллатимизнинг бошига кулфатлар
келтирди. Энг яхши инсонларни тухмат билан камалишига куз юмди. Миллатимиз
масхара килинар экан, у хам кушилиб кулди. Водий вокеалари Москов томонидан
уюштирилди, аммо унинг хабарсиз булишига ишонмайман. Акс такдирда уни Московга
шундай катта ишга олишармиди ?
- Балли огайни, - деди хаяжонланган
"Катта". - У менинг йулимга тусик булди, лекин кулидан бир иш
келмади. Якинда оиласини хам куваман. Бир умр юртга кайтмайдиган киламиз. Сиз
Московдаги газеталардан уч-турт кишини сотиб олинг, масрафини Жавлон хал
килади, - дея у курсатгич бармоги билан кора дипломатга ишора килди. - Эшоновга
карши жиддий кампания бошлатишимиз керак. Эртага сизни рахбар килиб
куйганимиздан кейин депутатларнинг жиловини хам кулга оласиз.
Мухаррир мушохадага борса-да, э'тироз
билдирмади. "Катта" нинг бу кадар ишониб, узига якин олаётгани уни
кувонтирди.
- Биласазми битта таклифим бор, - деди у.
- Хозир Москов куп масалада ваколатни махаллий хокимиятга бермокда. Биз хукук
борасида хам одим отмокчимиз. Хидлян ва Иванов йигирма мингдан куп инсонни
камокка тикди. Буларнинг орасида канча-канча олтин кадрларимиз бор. Хозир бу
терговчилар депутат,лекин биз хам буш келмаймиз. Тергов ва суд материалларини
узимизга оламиз. Сиз эса уларни озод килиш ташаббусини бошлайсиз. Бу билан
бирданига икки куённи урамиз. Биринчидан, озод килинганлар эшоновчиларга карши
курашчимизга айланади. Иккинчидан, улар сизни хар кандай шароитда хам
сотмайдиган содик одамларингиз булади.
Мухаррир аслида камокларда эзилиб ётган
инсонларни тезрок озод килиш пайида эди. "Катта" ни кизиктириш учун
буни таклифларга айлантириб юборди. "Катта" кунглида шам ёкилган
кишидек севинчини яширмади. Унинг жахли накадар тез чикса, севиниши хам самимий
эди. Аммо бу самимийлик узок яшамасди. Купинча чала тугилган боладек ё ногирон
буларди ёхуд узок умр курмасди.
- Мен сиз хаккингизда нотугри уйлаб юрган
эканман, сиз хакикий угил бола экансиз, - дея мухаррирнинг тиззасига шаппатлади
ва сузда давом этди. - Бундан кейин хамма масалани маслахатлашиб хал киламиз.
Московдан кайтгач газетангизда ёзиб, халкка ошкор килганингиздек Кичиккургонга
бораман. Сайловолди учрашуви бахона. На факат халкимизга балки Московга хам
кимлигимни курсатиб куйишим керак. Шу сабабдан яхшилаб бир нутк ёзсангиз.
Учрашувда укиб утирмайман. Ёзилган нарсани укишга хафсалам йук. Учрашувни
кишлок жойида утказамиз, мухбир-пухбир таклиф килмаймиз. Матбуотга эса сиз
ёзган нуткни берамиз. Аммо нутк бутун дунёнинг диккатини тортадиган булсин.
Демократиядан бошланиб ошкоралик билан тугасин. Бизнинг дастуримиз нимадан
иборат эканини уртага куйинг.
Улар Московга етиб келганларида мухаррир
"Катта" нинг кулогига шивирлади:
- Ба'зи жумхуриятлар рахбарлари айни пайтда
хукуматга хам рахбарлик килишни илгари сурмокдалар. Московдан янги имзоланажак
шартнома доирасида "Катта" ларга кенг камровли мустакиллик беришини
талаб килмокдалар. Москов иттифокда колиш колмаслигимиз хаккида референдум
истаяпти. Демак, кулимизда иккита урувчи картамиз булади - бири
"туз", бири "корол". Бунинг эвазига сайловдан кейинги
биринчи сессиядаёк тишимизни курсатамиз. Нима булса хам куй эмас, бури
эканлигимизни исботлаймиз.
... "Катта" нинг Московдаги иши
тез битди. Депутатлар билан учрашувдан кейин Марказкомга бош сукди. Иттифок
шартномасини сайловдан кейин мухокамага куясиз, дейишгани учун дарров оркага
кайтди. Келиши биланок бюро а'золарини бир-бир чакирди. Сайловни кандай утказиш
хаккида уларнинг фикрларини суради. Кейин эса бюро мажлисини чакирди.
- Хар бирингиз сайлов учун сафарбар, - дея
суз бошлади у. - Вилоят партия кумиталари номзодлар руйхатини хозирлагач уни
Марказкумда синчиклаб урганиб чикасиз, колипга соласиз. Ишчилар, колхозчилар,
зиёлилар, партия а'зоси булмаганлар фоизига кура белгилансин. Кейин руйхатни
КГБ хам текширувдан утказсин. Номзодларнинг ёши, жинси, келиб чикиши, миллати,
дини каби масалалар хам колипга тушсин. Хар кандай узбошимчаликнинг олди
олинсин. Демократия, ошкоралик, эркинлик биз истагандек булади. Шу сабабдан
номзодлар курсатишни очик утказиш керак. Исташса юз номзод курсатишсин лекин
охир окибатда бизнинг номзод утсин. Агар янглиш хол юз берадиган булса, мас'ул
рахбарлар кош-кузинг бор демасдан ишдан хайдалсин. Янглиш номзодлар эса узлари
ариза ёзиб, уртадан чиксинлар. Бюро мажлисига такдим килинадиган номзодлар
руйхати уч ранг билан уралади. "Кизил ранг" номзод хар кандай
шароитда хам депутат булиши шарт, "кук ранг" номзод мукобил асосда
сайланади, аммо мухаккак депутат булади, "кора ранг" эса ушбу номзод
урнига шу ёшдаги, айни миллат, айни касбдаги, бизга хайрихох киши утишига
рухсат булиши мумкинлигини англатади. Марказкум а'золари, таникли шоир,
ёзувчилар, жумладан, Исо Холис, Озодбек, Эгамкул Примов, Салима Аллохбердиева
сингарилар биринчи руйхатга олинсин. Парламентнинг эллик фоизи ана шу руйхат
асосида утганлардан, йигирма беш фоизи кук ва колгани коралардан булсин. Керак
булса ба'зи жойларда бюллетен масаласи хам ишга солинсин. Сайлов комиссияси
раиси Нусрат Шоахмедов хар кун хар соатда хисоб бериб турсин. Бошка таклифлар
борми?
Хамма жим эди. Чунки "Катта"
хаммадан сураб олганларини узининг номидан килиб, уртага отган эди.
- Саволлар булмаса хамма узига ажратилган
вилоятларга йул олсин. Хар окшом соат ун иккидан кейин сизларни кидириб, хисоб
сурайман, - дея мажлисни якунлади...
Кичиккургондаги сайловолди учрашуви бир
колхознинг клубида булди. "Катта"дан олдин сузга чикканлар унинг узи
хам билмаган хислатлари хаккида гапиришди. Кейин урта ёшлардаги бир киши
минбарга югуриб чикди.
- Мен укитувчиман, - деди у. - Айни пайтда
Халк харакатининг а'зосиман. Лекин бизнинг номзодни руйхатга олишмади. Биз
мустакиллик, демократия ва ошкоралик тарафдоримиз. Мажлисларимиз конун
чарчавасида утгани холда бизни руйхатга олишмагани каршимизда мустакиллик,
демократия ва озодлик душманлари турганини курсатади...
- Нима гап? - дея "Катта" вилоят
биринчисига юзланди.
- Бу харакат хаммаёкни агдар-тунтар килиб
юборди. Куп жойларда халк оёкка турди. Жанжал туполонни кийинчилик билан
бостираяпмиз. Ба'зи номзодларга куз юммасак булмайди.
- Сизни вилоятга юборишда умидларим катта
эди. Келганингизга икки ой булгани йук. Ёки огир иш эканми? Сизнинг гапингизга
кулок соладиган булсак, мана буларга хам куз юмиш керак, мухтарам Пулабой
Рашидович. Истасангиз, мен чикиб кетай буларни сайланг, - деди
"Катта" киноя билан.
Минбардаги укитувчи исмини тилга оларкан,
"Катта" нинг хаёли булинди.
- Биз мехмонимизга карши эмасмиз. Хатто у
киши уз номзодларини туманимиздан курсатганлари учун рахмат айтамиз. Лекин
мукобил сайлов булсин. Барибир халк бу кишини сайлайди. Аммо айни пайтда
жумхуриятга мукобил сайлов ибрати берилади.
Укитувчи минбардан тушаркан
"Катта" урнидан туриб, унинг ерини ишгол этди. Залдаги олкишлар унинг
сузга чиккани учунми ёки укитувчининг жасоратигами англаш мушкул эди.
"Катта" олкишларни укитувчи учун
деб хисоблади ва яна хам жахли чикди. Шу сабабдан киска, аммо жушиб гапирди.
- Биринчидан. Халк харакати номзодини
руйхатга олмаслик жиноят. Халкка карши келадиган куч борми? Сиздан сураяпман,
шундай куч борми? - Залда гулдурос карсак янгради. Ба'зилар уринларидан туриб,
карсак чолаётган эдилар. "Катта" бироз залга киноя билан термулди да,
сузда давом этди:- Иккинчидан. мустакиллик дея кукрагига ураётганларга
ишонманг. Сизнинг хаккингизни кесиб, армия тузишга, чегара куриклашга
ундашмокда бизни. Бутун дунёдан узиб куйишмокчи бизни. Сув йулимиз, темир
йулимиз борми? Бугун биз учун яккаю ягона йул иттифок ичида колиш, аммо
хакларимизни ундириб олишдир. Москованинг буйнидан бугиб, сизнинг хакларингизни
талаб килсам, оркамда турасизми?
Яна карсак сели ёгилди. "Катта"
энди бу олкишдан лаззатлана бошлади.
- Килгиликни килиб куйиб Московга кочиб
кетганлар мажлисларда бурун ковлаб утирибдилар. Мен янги парламентнинг биринчи
мажлисида Водий, Сойкент вокеалари айбдорларини уртага чикараман. Бурунларига
ип утказиб тортиб олиб келаман ва сизнинг номингиздан хисоб сурайман. Менга бу
ваколатни берасизми? - Энди унинг хар бир жумласидан кейин карсаклар тулкин
каби бориб келаверди. Халк унинг бузиб айтилаётган калималарига эмас, хайкириб
айтилаётган ифодаларига махлиё булган, умрида эшитмаган гапларини илк бор
эшитаётгани учун тинимсиз олкишлаётганди.
- Биз мард халк, лекин бизни угри,
мутахам, порахур дея айблашди. Хали уша Хидлянларни мана шу ерга олиб келиб суд
киламиз. Камокдагиларнинг хаммаси озод килинади ва уз вазифаларига кайта
тикланади.
"Катта" бармоги билан
биринчидан, иккинчидан дея санай бошлаганди, аммо кулини мушт холда минбарга
ураётгани учун санокдан хам адашди. Карсаклардан сунг минбардаги сувдан бир
култим хупларкан:
- Хуш, нечанчи булди, хар холда олтинчи
булса керак, - дея чап кулининг бошмалдогини курсатиб, сузда давом этди. -
Бундан кейин пахтани узингиз экасиз, пулини узингиз хисоблайсиз, истасангиз
пахта, истасангиз мева экасиз, истасангиз бог ташкил киласиз. Бундан кейинги
шиоримиз: кишлок бой булмаса давлат бадавлат булмайди.Бугунгача вагонлар
Московга тулиб борган булса, бундан кейин вагонлар юртимизга тулиб келади.
Бундан кейин фарзандларимизни уруш булаётган жойларга хизматга юбориш йук. Хар
бир аскар учун аввал кафолат истаймиз.
Еттинчидан, тартиб урнатиш бахонасида
келганларни келган жойига жунатамиз. Битта чамадон билан келган булсалар битта
чамадон билан кайтадилар.
Ва охиргиси: сайловлар халол, пок, тугри
утиши учун мана мен кафолат. Бу сайловлар халк сайловларидир!
"Катта" гулдурос карсаклар
огушида уз урнига келиб утираркан, минбарга бир йигит югуриб чикди.
- Халкимиз хакикатдан хам мана шундай
жасоратли, айтиб ташлаб кочмайдиган "Катта" ларга илхак эди. Айтиш
бошка бажариш бошка. Ё, зулфиёр, ё, зулфикор! Иккисидан бирисини танламок
керак. Зулфиёрлик ёлгон ва хушомад йулидир, зулфикорлик эса уткирлик, айтганини
шартта кесишдир!
- Ким бу? - дея суради "Катта".
- Бошимизнинг балоси, - деди Пулабой
Рашидович. - Фел'етончи. Факат танкид ёзади. Якинда телевизорда хам бизни
шарманда килди. Исми Миртемир.
- Бу ерда нима иши бор?
- Мухбир сифатида келган.
- Унда мухбирлигини килсин. Нега сузга
чикади?
- Бунинг хам номзодини курсатишган. Лекин гапга
чечанлиги учун халкни оркасидан эргаштаираб олди. Чакириб гаплашдик хам
булмади. КГБ ни ишга солдик натижа бермади. Икки марта руйхатдан утказмадик,
учинчисида мажбур булдик. Миртемир киска гапирди. Минбардан тушар экан,
"Катта" уни ёнига чакирди
- Ука, билиб куй...
"Катта"нинг гапи огзида колди.
Залдагилар мажлис тугади деб хисоблашди, шекилли, юзга якин оксокол юкорига
чикиб, "Катта"ни ураб олишди.
- Бизнинг масалани хал килиб бермасдан
кетмайсиз! - Оксоколлар бирин кетин "Катта"га уз дардларини тушунтира
бошладилар. "Катта" вилоят биринчисига юзланди:
- Оксоколлар туманнинг биринчи котибини
ишдан олишни истаяптилар. Уддасидан чика оласанми?
- Кийин. Унинг оркасида хам ана шунча
оксокол бор.
- Чакир узини.
Бир тарафга чекиниб турган туман котиби
"Катта"нинг ёнига келди.
- Неча ёшдасан? - деб суради
"Катта" ундан.
- Уттиз бешда, - деди у.
- Хали тирранча экансан. Нега корин
куйдинг? Куйрук ёгли палов ейишдан бошка ишинг йукми? Ё бу масалани тинчит ё
аризангни ёз! Умуман оркага одам йигиш одати каердан чикди? Уч кунда масала хал
булмаса махсус тафтишчиларни юбораман ва сени асфаласофунга жунатаман.
Туман хокими мик этмай турди. Оксоколлар
мамнун эдилар. "Катта" уларнинг орасидан сийрилиб чикаркан Пулабой
Рашидовичга:
- Бироз катиккул бул. Буларни парчалаб
ташла. Бундан кейин тупланиб юришларига чек куй. КГБнинг бу ердаги булимини
кучайтир. Гурухларни эмас шахсларни бир-бирига кайрасин. Туман биринчисини эса
ишдан ол, - деди ва клуб якинидаги майдончада турган вертолётга миниб, кукка
кутарилди.
Заминдагилар вертолёт ортидан тикилиб
коларканлар кунгиллари умидларга тулганди. Аммо умидлари хам ана шу вертолёт
билан бирга осмонга учганидан бехабар эдилар. Буни сезиш ёки хис килиш учун эса
бир неча йиллар керак булишини билмасдилар.
Уларнинг калблари, фикрларини янги бир огу
тортанак уяси сингари ураб ола бошлаганди. Бу тортанак уясининг иплари уларга
нур булиб куринаётган эди. Нур гуё вертолёт парраклари орасидан синмасдан
утаётгандек туюлсада, аслида парраклар кукдан ёгилаётган ёруг нурнинг йулини
тусган, заминга эса "Катта" нинг "нур" лари окиб
келаётганди.
(Давоми бор.Бошланиши аввалги саҳифаларда)
|