Институт
ҳовлисига кириш учун иккита дарвозаси бор экан.Мен сал узоқроқдагисида
тушибман.Кўпчилик кетаётган томонда бўлса керак,деб мен ҳам ўша томонга
қараб юравердим.Ҳартугул янглишмабман.
Озгина юргандан кейин катта темир дарвоза олдида беш-ўн чоғли ёшлар
турган жойга етиб бориб ойнавандли пешлавҳага кўзим
тушди.Унга:"РПИРЯиЛ",дея катта ҳарфлар билан,остида
эса:"Республиканский педагогический институт русского языка и
литературы",деб ёзиб қўйилибди.
Пешлавҳа остида эса қабул комиссиясига
бориш томонни кўрсатувчи белги.Шу белгига қараб боравердим. Институт
ҳовлиси бошқа кўрганларимдан чиройли,анвойи гуллар
ўтқазилган,соя-салқин берувчи чиройли мевали ва манзарали дарахтлар
билан сўлим бир гўша экан.
Қабул комиссияси жойлашган бинога
кираверсаммикан,дея бироз туриб қолдим.Чунки бирорта ҳужжат
топшираётган ёки топшириб чиқиб келаётган киши
кўринмасди.Ўзимча:"бу олийгоҳни шаҳардан хилватроқ манзилда жойлашгани
учун кўпчилик билмаса керак",деб ўйладим.Агар шундай бўлса яхши
бўларди.Танловдан ўтиш осон бўлади,деган фикр хаёлимдан ўтди.
Мен
ҳали ҳужжатларимни топширганим йўқку, лекин хаёлимдан қишлоғимиз
тарихида рус тили фани мутахассисислиги бўйича биринчи абитуриент
(абитуриент- бу ҳужжатларини топшириб имтиҳонларга
тайёрланаётганлар)эканимдан қандайдир бир фахр туйғуси ҳам йўқ эмас
эди.Менгача эҳтимол бу фандан яхши ўқиганлар бўлса керак ,лекин
ўша пайтларда бизнинг қишлоқда рус тилини ўрганиш умуман гуноҳ,деган
тушунча ҳам бор эди.
Калишо қишлоғида тақводор кишилар кўп
эди.Қишлоқдошларимиз ўзларини саид ва хўжа авлодларидан,деб
ҳисоблаб,ўзларича тоза қонли кишилар сирасига
кирувчилармиз,дейишарди.Мен эса шу тобда қишлоқдошларимиз назарида
"гуноҳга" қадам қўяётган эдим.Лекин кейинчалик бу соҳада ўқиганлар
кўпайиб кетди.Баъзан "менга қараб туришган эканми",деган ўй билан кулиб
ҳам қўяман.
Бир неча дақиқа ўй суриб қолибман, ичкаридан ёшгина ўрис
қиз чиқиб,албатта рус тилида: "Бизга ҳужжат топширмоқчимисиз",деди.Мен
ҳа,дегач ичкарига таклиф этди.
Хуллас ҳужжатларни топширганлик тўғрисидаги тилхат билан
бирга институт ётоқхонасига берилган йўлланмани олиб ўша томонга йўл
олдим.Олийгоҳ жуда қулай қурилган экан.Ўқув-машғулот бинолари ва шундоқ ёнида
шинам ётоқхоналар.
Бу институт Марказий Осиёда ягона махсус олий
ўқув юрти ҳам экан.Ўшанда фақат битта факултет бор эди,яъни рус тили ва
адабиёти.Фақат бир фарқи бор эдики,бир факултет икки тоифага
бўлинарди.Бири миллий,иккинчиси "европейский"(русийзабон мактабни
тугаллаганлар) эди.Миллий гуруҳдагилар 5 йил,нариги гуруҳдагилар 4 йил
ўқишарди.
Кириш имтиҳонларида миллий гуруҳдагиларга анча имтиёз бор
эди.Русийзабон мактаб битирувчилари дастлаб иншо ёзишса,миллий
гуруҳдагилар тахминан 150-180 сўздан иборат ўқиб берилган матн ёзма
ишини (диктант)топширишар эди.
Шундай қилиб,асосан абитуриентлар учун ажратилган алоҳида ётоқхонага жойлашиб олдим. Институтнинг 3-ётоқхонаси 13-хонасида мен билан ўн бир абитуриент эканмиз.Танишдик.
Андижондан
Муродилла(шоир Муҳаммад Юсуфнинг укаси),Бухородан Ҳолиқ,Навоийдан
Ёшузоқ,Қўқондан Шуҳрат,Фарғонадан Тоҳир,Хоразмдан Бахтиёр.Аммо
қашқадарёлик боланинг исми ёдимда қолмаган.Чунки у: "отам
чўпон,қачонгача пода ҳайдаб юрасан,ҳеч бўлмаса сен ўқиб одам
бўл,дедилар.Лекин мен бу катта шаҳарда диққинафас бўлиб
кетяпман.Отамнинг раъйини қайтара олмай келдим.Биринчи имтиҳондаёқ икки
баҳо олиб қайтиб кетаман",деганди.
Ҳамма муккасидан тушиб китоб
ўқирди.Бахтиёр билан мен эса абитуриентлар билан ишлаш учун институтда
қолган ўшанда иккинчи курсда ўқийдиган фарғоналик Инобат опа
хонамизга кириб ёзма иш ёздирсагина ўзимизни синаб кўрар эдик холос.
Умуман олганда имтиҳонларга тайёргарлик қаёқда,дейсиз.Шаҳар кезиш бошланди.Тошкент
катта шаҳар.Кўчага чиқсанг ҳар қадамда телевизорда кўрганинг машҳур
одамларни учратасан.
"Ўтган кунлар" филмидаги Кумуш ролини ижро этган актриса Гулчеҳра Жамилованинг мухлиси эдим. Атайлаб Ҳамза тетарига боргандим,ўшанда Эркин Комилов,Ёдгор Саъдиевлар Гулчеҳра опа билан таништиришганди.
Уларга
қараб ҳайрон қолардим.Булар мактабда ўқишмаганмикан,деган ўй
кечарди.Лекин Баҳтиёр жуда қувноқ эди.Ёз ойлари бўлгани учун диққинафас
бўлган кезларимиз қўлига торни олиб шунақанги куйлар эдики,анча-бунча
артист унинг олдида ип эшолмасди.Билими ҳам зўр эди.
Масалан
Баҳтиёрдан:"фалон йили фалон масала қандай ҳал қилинганди",деб
сўрасангиз:"тўққизинчи синфнинг тарих китобини олиб фалон бетини очиб
пастдан 15,юқоридан 27-қаторини ўқисанг жавоби ёзиб қўйилган",дерди.Ўша
бетни очиб қарасангиз ҳақиқатан жавобни топардингиз.Болалар Баҳтиёрни
синаш учун китобни очиб олиб бири у,бири бу бетдан савол сўрашса,ҳеч
ўйланиб ўтирмай юқорида айтганимдай тўппа-тўғри жавобни айтар эди. У
Ургенчдаги Ленин номли 1-ўрта мактабни тамомлаганини эслаб қолганман.