2. Қора танли учун оқ йўл

Америкада сайлов кампанияси давомида ҳамма номзодлар “Мен президент бўламан!” дейдилар. Бу оддий ҳол. Аммо кимдир “Бу сайловда фалончи ютиб чиқади” деса, “У масхарабозликни бўйнига олибди” дейишади.

Чунки икки номзоддан биттаси ютиши аниқ ва “Фалончи президент бўлади” деганнинг гапи тўғри чиқиши учун эллик фойизлик замин бор. Масхарабозлар ҳам эллик фойизлик заминда иш кўришларини билган одамлар кимнинг президент бўлишини олдиндан башорат қилганларнинг ҳам устидан кулишади.

Зотан диктатура шароитида кимнинг президент бўлиши ҳали сайлов кампанияси бошланмасдан олдин аниқ бўлади, аммо демократияларда сўнгги дақиқада ҳам ҳамма нарса ўзгариб кетиши мумкин. Демократиянинг ўзига хосликларидан бири ҳам шунда.

Айниқса, АҚШдаги каби мураккаб сайлов тизими бўлган демократик давлатда сайловчиларнинг кўпчилик овозини олиб ҳам Ал Гор каби Оқ уйнинг четида қолиб кетиш ёки Жорж Буш каби камроқ овоз билан президент бўлиш ҳоллари учрайди. Бу АҚШ учун янгилик эмас ва тарихда ҳам икки президент сайловчиларнинг эмас, балки сайловлардан кейин вужудга келадиган Вакиллар кенгашининг қарори билан Оқ уйни эгаллаган.

Сайловларда барча штатларнинг манфаатлари четда қолмаслиги назарда тутилиб, 1845 йилда Вакиллар кенгаши (Electoral college) деган тизим жорий этилган. Сайлов куни номзодларга овоз бериш билан бирга ҳар штатдан вакиллар танланади. Ана шу вакиллар ўз штатларида кимга кўп овоз берилганидан келиб чиқиб, ким президент бўлишига қарор берадилар. Албатта, тарихда ўз штатига, сайловчиларига хиёнат қилганлар ҳам яккам-дуккам бўлган, аммо уларнинг сиёсий келажаги шу жойда битган. Бугунга келиб 24 штатда бундайлар учун махсус жазо ҳам жорий этилган.

Хуллас, кўриниб турибдики, бу йил ким президент бўлишини тахмин қилмоқчи эмасмиз. Аммо куни кеча Америка тарихида катта воқеа юз бергани ва бу Америкада демократиянинг пойдевори кучли бўлганини исботлаганини айтиш керак.

Бугунга қадар ирқчиликда айблаб келинаётган АҚШ ўз тарихида биринчи марта мамлакатдаги озчилик халқнинг- қора танлилар(уларни бу ерда Африкалик-америкаликлар дейишади-ЖМ)нинг вакили икки йирик партиядан бири - Демократик партиядан президентликка номзод бўлиш учун етарли овозларни тўплади.

Энди партия қурултойи унинг номзодини тантанали равишда тасдиқлаши қолди. Хуллас, бугунгача қарийб икки йил давом этган кураш партиядан ким номзод бўлиши учун эди ва энди расман Оқ уйни эгаллаш учун кураш бошланмоқда.

Илгари партия ичи курашларида қора танлилар қатнашган аммо асосий майдонга чиқа олишмаган. Мана, илк бор Барак Обама бунга муяссар бўлди. Бу эса Америкада ирқчилик жуда кучли деганларга ҳам қайси бир маънода зарбадир. Чунки қора танлилар АҚШ сайловчиларининг атига ўн фойизини ташкил қилишади. Обамага эса жуда кўп оқ танли ёшлар ва ўрта қатлам зиёлилари ҳам бошланғич сайловларда овоз бердилар. Бу бежиз эмас ва бунга осонликча етиб келингани ҳам йўқ.

Биринчидан, Америка таълим тизимида ирқчилик иллати ҳақида махсус дастурлар ишга солинди ва кейинги пайтда мактабларда ирқчиликнинг даҳшатли тарихи ва асорати, инсоннинг кимлигига унинг рангига қараб баҳо бермаслик борасида фундаментал ишлар қилинмоқда, ҳужжатли филмлару воқеалар асосида жуда катта баҳслар, тадиқоқтлар ўтказилмоқда. Бу эса ёшларга таъсир қилмай қолмайди, табиийки.

Иккинчидан, Америка замонавий маданиятининг бешиги бўлган Ҳоливудда яратилган юзга яқин филмда ва телевидениелардаги жуда кўплаб кўрсатувларда қора танли президент образи шакллантирилди ва у доим мамлакатни жуда оғир вазиятдан қутқарувчи шахс қилиб кўрсатилади. Еттидан етмиш яшарига қадар ҳар бир янги филмни қочирмайдиган америкаликларга шу билан бир қаторда ёзилган минглаб китоблар ва ҳужжатли филмлар ҳам таъсир қилаётганини урғулаш керак.

Лекин бу ирқчилик енгилди дегани эмас. Балки шу борадаги биринчи қадамдир. Шу нуқтаи назардан Обаманинг Америка тарихида энг катта партиядан президентликка номзод бўлиш даражасига етиб келишининг ўзи тарихий воқеадир.

У президент бўлган тақдирда, табиийки бу тарихий воқеа аҳамият касб этмайди. Аммо у сайланмай қолса, бу воқеа тарихнинг муҳим нуқтаси сифатида баҳоланиши шубҳасиз. Чунки бу ҳодиса одамлар зеҳниятида Оқ уйга қора танли учун йўл очди.

4 июн, 2008 йил.