5. Асирнинг алами ичида

Генерал бўлишни орзу қилмаган аскар аскар эмас, деган гап бор. Албатта бу бўрттирилган ибора. Лекин АҚШ президентлигига номзод Жон Маккейн (John McCain) учун эмас. Ёши етмишдан ошганига қарамай қайта-қайта сайловга кирган бу сенатор учун адмирал бўла олмагани жуда изтиробли кечганга ўхшайди. Унга саломатлиги туфайли адмирал унови берилмаган ва капитан сифатида ҳарбиятдан истеъфога кетган.

Жон Маккейн асли ҳарбий учувчи бўлган. Ветнам уруши пайтида энг жанговар ҳужумчилардан бири бўлганига қарамай учқичи уриб туширилган ва оғир ярадор ҳолида асирга олинган.

Олти йил Ветнам қамоқхоналарида чекмаган азоби қолмаган, қийноқ ва таҳқирлашнинг ҳамма турини кўрган. Ундан пропаганда учун ҳам фойдаланишган ва ўз мамлакатини қоралган баёнотларга имзо оттиришган.

Бу ҳақда гапирганда Маккейн׃ “Ҳар инсоннинг синиш нуқтаси бўлади ва меники ҳам бўлган” дейди.

У урушнинг бутун даҳшатларини кўрган ва оқибатлари нималарга олиб келишининг ҳам идрокида.

Зотан 2008 йилги сайлов жараёнида унинг ўзи қатнашган теле-рекламада “Мен олти йил уруш асири бўлганман, уруш нималигини биламан ва урушга қаршиман” деган гаплари ўрин олган.

Аммо ана шу урушга қарши бўлган одам Президент Бушнинг Афғонистон ва Ироққа бошлаган урушини биринчилардан бўлиб қўллаган ва Конгрессда бунга оқ фотиҳа берганларнинг пешқадами.

Мен тақдир тақозоси билан бир неча марта бу сенатор билан юзма-юз келдим. Ҳар сафарги учрашувдан кейин кўнглимдан кечгани - бу одамнинг фитрати ҳарбийлигича қолган ва 25 йиллик сенаторлик даврида ҳам ўзгармаган, деган ўй бўлган.

Оқ уй тарихини ўрганганлар яхши билишади, бу жойни эгаллаш учун сайловга кирган ғурурли сиёсатчилар ютқиздиларми четга чиқишган ва майдонни бошқаларга бўшатиб беришган.

Маккейн 2000 йили Республикачилар партиясининг номзод танлаш сайловларида Бушга рақиб бўлганди. Рақобат жуда кучли эди ва Буш унинг ҳарбий тарихини савол остига қўйишгача етиб борганди. У ҳам Бушни ҳарбий учувчиликда лаёқатсиз бўлган дея камситганди.

Оз қолсин улар бир-бирларини кўрганда ёқа йиртадиган даражага келиб қолгандилар ва Буш сайловда ютиши билан у орқага чекинди. Чекиндигина эмас, залворли сенатор сифатида Бушнинг энг яқин мададкорига айланди.

Кечаги икки рақибнинг яқинлиги энди шу даражага етиб бордики, 2004 йилги сайловда ҳам у Бушни қўллади. Яъни Бош қўмондоннинг садоқатли капитани вазифасини бажарди.

Мана Бушнинг муддати битаркан у яна сайловга кирди ва Бош қўмондон бўлмоқчи.

Илгари саломатлиги боис адмирал бўлишига изн берилмаган бўлса, энди ҳатто юз териси саратони касалига учрагани ҳам унинг йўлини тўса олмади.

Унинг уста сиёсатчи эканлигига ва Бош қўмондон бўлишни илгаридан жуда орзу қилганига мисол сифатида шуни кўрсатиш мумкинки, олдинги умр йўлдоши вафот қилгандан кейин қайта уйланганда бутун мол-мулк рафиқасининг номида бўлиши ҳақида шартнома тузишган.

Маълумки, АҚШда президентликка номзодлардан солиқ тўлагани, бойликлари ҳақидаги маълумотларни ошкор этиш сўралади. 2008 йилда Ҳиллари Клинтон ва Барак Омаба ўз ҳужжатларини эълон қилиб, миллионерлар сифатида кўринар эканлар, Маккейннинг ҳужжатларида у куни маошга қолган одам эди. Унинг миллионер умр йўлдошидан эса солиқ ҳужжатларини эълон қилишни ҳеч ким талаб қила олмайди. Бу унинг хусусий масаласи. Унча - бунча сиёсатчи Оқ уй учун сайловга киришини бу тарзда йигирма йил олдин тахмин қила олмаса керак.

У ҳарбий фитратли сиёсатчи сифатида Ироқ ва Афғонистондан шунчаки чиқиб кетиш эмас, балки ғалаба билан чиқиб кетиш тарафдори. Бунинг учун “Керак бўлса юз йил ҳам ўша ерда турамиз” деган гап унинг оғзидан чиқиб кетди. Рақиблари уни шу жойдан ушлаганларидан кейин “юз йил” деган гап “ғалаба кунигача” деган иборага айланди.

Ана шундай сиёсат майдонида оғир тўпга айланган одамни 2005 йил Тошкентда ҳеч ким қабул қилмай, шармандали тарзда чиқариб юборишганди. Бу ҳам унга жуда алам қилган ва буни унинг Ўзбекистон бўйича берган баёнотларида ҳам кўриш мумкин.

Агар у сайланиб, Оқ уйга келса, Америка тарихида Ўзбекистоннинг ички вазиятини бевосита биладиган ва Тошкентда қабул қилинмасдан таҳқирланган ҳамда бу режимнинг кетишини бевосита истаган илк президент бўлади.

2006 йилда Андижон воқеаларининг бир йиллиги муносабати билан ўтган анжуманда׃ “Бир йил олдин биз Ўзбекистонга борганимизда Ўзбекистонда мустақил ахборот воситалари ёки мухолиф партиялар йўқ эди. Инсон ҳуқуқлари билан боғлиқ вазият аянчли ва сиёсий ҳуқуқлар қандайлиги деярли номаълум эди. Ҳукумат исломий терроризмга қарши кураш баҳонасида кўпинча ўзига қарши бўлганларни таъқиб қилар эди. Баъзан улар қўлга олиниб, қийноққа солинар эди. Орадан бир йил вақт ўтди. Вазият янада ёмонлашди” деган Маккейн ғаззаб билан:
“Тошкент расмийларининг хатти-ҳаракати бизнинг хавфсизлик манфаатларимизга зиддир. Улар хорижда эркинлик ва демократияни рағбатлантириш йўлидаги уринишимизни синовга тутмоқда” деди.

Тошкентдан қайтгач, беш конгрессмен АҚШ Давлат департаменти ҳамда Мудофаа вазирлигига мактуб йўллаб, АҚШ Ўзбекистон билан алоқаларни қайта кўриб чиқиши керак, деган талабни қўйишди ва мактубда биринчи бўлиб Маккейннинг имзоси турганди.

Давлат департаменти мактубга ижобий қаради, аммо Мудофаа вазирлиги Тошкент билан алоқаларни давом эттирибгина қолмай, режимни иқтисодий дасткалашини ҳам чекламади. Бу эса Маккейнинг асабига тегди ва у Мудофаа вазири Д. Рамсфелдга қарши кенг фронт бўйлаб курашга киришди. Хуллас, Буш ўзининг энг яқин сафдоши Рамсфелддан воз кечишга мажбур бўлди ва Тошкент билан ҳарбий алоқалар ҳам узилди.

Маккейн Андижон воқеасида Ўзбекистонни қўллаб қувватлаган Россияга қарши ҳам кескин чиқишлар қила бошлади.

У “Америка овози” радиоси орқали эълон қилган баёнотида:
“Мен Россия ҳукуматининг репрессив сиёсати туфайли уни Катта саккизликдан чиқаришга чақирганман. Биз Россияда президент Путин томонидан демократия ағдарилишининг гувоҳи бўлаяпмиз. Бироқ бундан бошқа кўплаб чоралари бор, уларни ҳам кўздан кечириш керак.

Агар шундан кейин ҳам жаноб Каримов бўйсунмаса, у ҳолда мен уни демократия ва эркинлик тўлқинига қарши сузяпти, деган бўлардим. Биз Қирғизистонда нима бўлганини кўрдик. Грузия, Украина ва Ливан мисолларини ҳам яхши биламиз. Мен аминманки, узоқ муддатда албатта ижобий натижани кўрамиз. Қисқа муддатда эса, мен Ўзбекистоннинг яна кўплаб гуноҳсиз одамларининг қирғинга учраш эҳтимолидан хавотирдаман” деган эди.

Хуллас, ҳеч қачон Оқ уй учун биринчи даражали мамлакат даражасига етмаган Ўзбекистон агар Маккейн тўрт ойдан кейин ғалаба қилиб қолса, аҳамиятли ўринга чиқадими йўқми, буни вақт кўрсатади.

Лекин асирнинг алами ичида деган гап ҳам бор.