ЭЙФИЛ ФАЛСАФАСИ

Авропага келдингизми, Фарангистонни кўриб кетишингиз шарт.
Фарангистонга келдингизми, сафарингиз Эйфил минорасини кўришдан бошланади. Чунки болалик йилларидан буён бу минора ҳақида эшитавериб, уни кўриш орзуга айлангани аниқ.

Бугун тезучар поезд бизни Авропанинг марказига айланган Брюселдан Парижга бир соатда олиб келиб қўйишини тасаввур ҳам қилмаган эдим. Таниқли адиб Ризо Обид билан Эйфил минораси ёнига келганимизда, бу жой Эскижува бозоридагидек гавжум эди. Фарқи Эскижувада ҳамманинг кўзи пештахтага қадалса, бу ерда ҳамма осмонга - минора чўққисига (Эйфил уч қисмли бўлиб, энг юқориси Чўққи деб номланган) қараб турарди.

Эйфилнинг ҳайбати, тарихи ҳақида кўп ўқигансиз ва эшитгансиз. Шу боис у ҳақда тўхталишга ҳожат йўқ.

Парижни дунёга танитган бу миноранинг тўрт тарафида турнақатор тизилган одамлар чўққига чиқишга ошиқишмоқда. Ҳамма тезроқ ва тезроқ чиқишга уринарди.

Аслида минорани фақат пастдан туриб  томоша қиласиз. Чўққида эса сиз миноранинг бир қисмига айланиб, томоша ичида қолиб кетасиз. Шунга қарамай ҳамманинг интилиши тепага. Бу одамзотнинг фитратида бор туйғу, доим тепага интилади.

Лекин ҳамма ҳам чўққига “лип этиб” лифтда чиқиб олишни истамас экан. Бундайлар оломоннинг учдан бир қисми. Балки ундан ҳам озроғи. Биз ҳам ана шу озчиликка қўшилдик ва Эйфилга пиёда чиқишни ихтиёр этдик. Жуда қизиқ. Пиёда чиқишнинг чиптаси ҳам лифтда олиб чиқиб қўйгани билан тенг.

Сабабини кейин англадик. Тепага аста-секин чиқишнинг  гашти бошқа экан.

Эйфилнинг биринчи ва иккинчи қаватидан Парижни обдон томоша қилгач, биз ҳам чўққига чиқишни истадик.
-Эйфилнинг чўққиси тебраниб турар экан,-деб ўқигандим деди Ризо Обид.
-Бунинг устига шамолнинг кучли эканига қаранг,-дедим мен ва иккаламиз ҳам учинчи манзил - чўққига олиб чиқадиган лифт томон юрдик. Зум ўтмай тарихий Эйфилнинг чўққисида эдик.

Тепадан пастга қараш қийин ва қўрқинчлики, баъзилар фақат тепадан тепага қарардилар.

Эйфилдан пастга қарар эканман, ўйланиб қолдим ва Ризо Обидга:
-Аслида одамзод ҳеч нарса, бутун дунё, борлиқ ва ҳатто мана шу тепаликнинг ёнида ҳам қумурсқа каби. Лекин керак бўлса, Эйфилни ҳам ютиб юбораман дейди. Одамлар ўзларининг кимликларини билиш ва баҳолаш учун мана шу тепага чиқишлари керак,-дедим.

Ризо Обид ҳам чуқур ўйга толган ва тафаккурида айни гапларни мушоҳада қилаётгандек бош ирғар эди.

Қизиқ…
Биринчи қаватда эканимизда, одамлар одамга ўхшаб кўриндилар.
Иккинчи қаватда эканимизда, одамлар судралиб юрувчилар каби кўриндилар.
Чўққидан пастга қараганимизда эса, одамлар худди чумоли каби…
Демак, тепага чиққан одамга пастдагилар қумурсқа бўлиб кўринадилар. Табиийки, агар журъат қилиб пастга қараса. Қарамаса пастдагилар унинг учун йўқлик.

Аммо Эйфил фалсафаси бошқача.  Бу ерда кўп ўтмай пастга тушишингиз ва ўша одамлардан бирига айланиб кетишингизни биласиз. Гап ана шунда. Демократиялар ана шу фитратга таянади. Диктатура эса акси…Тепага чиқиб олган кимса пастга қайтиш йўлларини бекитади ва умрбод чўққида қоламан деб ўйлайди, шунинг учун курашади ва яшайди. Пастдагиларни нари борса қумурсқа деб билади.

Шуларни ўйлар эканман Ризо Обиддан:
-Диктатор Каримов Францияга келганда Эйфилга чиққанмикан?-деб сўрадим.
-Менимча йўқ!-деди у.

Диктаторлар Эйфилга чиқмайдилар. Чунки бу ердан қайтиб тушиш бор, яна халққа қўшилиб кетиш бор.

Демократия фалсафасининг илдизлари Фарангистонда сув ичган дейишади. Балки Густав Эйфил (Gustave Eiffel)  ана шу фалсафани чизмaга туширгандир?