1.ШОҲ ВА ШОИР
Эрамиз аввалида  дунёнинг ярмини забт этиб , буюк империяни қурган Хун ҳоқони Атилла визант дипломати ва айни пайтда машҳур ижодкор Приск Панийский билан учрашганда, адиб ҳоқонга "Агар тинчлик устивор этилса, халқнинг қаҳридан узоқ бўлинади " дейди.

Бунга жавобан Атилла Ҳоқон ”Бугунги халқ мен билан бирга бу дунёдан ўтиб кетади, аммо адибнинг қаҳрига дучор этмасин, у бугунги халқдан ҳам узоқ яшайди ва эртанги халқ унга ишонади” дейди. Қарангки, бугунга қадар Атилла Ҳоқон ҳақида гап очилганда, энг ишончли манба сифатида Приск Панийскийнинг ёзганлари келтирилади.

Шоҳ ва шоир муносабатлари ана шундай жуда узоқларга бориб тақалади. Тарихимизга назар солсак, деярли барча шоҳлар шоирларга алоҳида муносабат қилганлар, қайси бир маънода улар билан ҳисоблашганлар ёки айёр подшоҳлар уларни ўз манфаатлари йўлида ишлатганлар. Энг буюк шоирлар ҳам баъзан шоҳнинг тузоғидан қоча олмаганлар. Шунинг учун ҳам уларнинг айримлари сарой шоирларига айланган бўлишса, бошқалари айтган сўзлари халқ томонида, ўзлари эса шоҳ томонида туришган ёки ҳижратга кетишган.

Албатта, бу жуда кенг қамровли таҳлил талаб қиладиган масала. Агар шундай иш бошланса, давримизнинг буюк адиби Юсуф Жуманинг номи бу борада инқилоб қилган ва у адибнинг сўзи билан ўзини бирлаштирган зот сифатида тилга олиниши аниқ. Чунки бу борада минг йилда бир марта инқилоб қилинган бўлса, буни Юсуф Жума амалга оширди.

Подшоларга овоз керак милён-милён

Мени эса битта овоз этган султон.

Подшоларни подшо қилган  эл овози

Нари борса беш ўн йилдир тахт парвози.

Шукр, менинг подшолигим абадийдир

Парвозларим – наволигим абадийдир.

Юсуф Жума фақат катта истъдодли шоиргина эмас, балки у энциклопедик қамровли адибдир. Унинг исёнкор шеърлари, ҳайқириқли достонлари қаторида чуқур таҳлилий мақолалари, ўткир памфлетлари, долзарб Очиқ хатлари ва Мурожаатномалари борки, уларнинг ҳаммасини бир жойга келтирсангиз Юсуф Жуманинг истеъдоди нима учун шоҳни ва шоҳпарастларни қалтиратганини англайсиз.

Дарҳақиқат, Юсуф Жума шоҳнинг мансабидан халқнинг марҳаматини, шоҳнинг мукофотидан яратганнинг ажрини устун қўя олди. У маддоҳликни ўзига эп билмаган алп инсон сифатида шоҳнинг саройига эмас, шоҳнинг зиндонига тушди.

Бугунга қадар шоҳ ва шоир мавзуси атрофида сўз очилса, ҳукмронларнинг адибларни қандай сотиб олганлари борасида гапириларди. Бундан кейин бу мавзуда гап очилса, шоҳнинг шоирдан енгилгани сўз боиси бўлади.

Мустабид сен мендан сўзда енгилдинг

Лашкаринг турибди тизда енгилдинг.

Бир эмас, ўн эмас, юзда енгилдинг

Нечун ғолибман деб этурсан эълон?!

Юсуф Жума бирор марта ҳам золим шоҳга пешвозан одим отмади, у асло ва асло шоҳни мақтамади, у мадоҳлик қилмади ва золимнинг мукофотини олмади, у бир одим ҳам халқдан нари кетмади, ҳеч қачон ортга чекинмади… Чунки у халқ хизматига Тангри томонидан юборилган зот эканлигини англай олди׃

Подшоларни халк овози сайлагандир

Мени эса шукр Тангри  сийлагандир.

Каминадир сўзи билан шоҳ, ҳукмдор

Ахир менга овоз берган парвардигор.

(ДАВОМИ БОР)