Ризобек Воскресенье, 2024-05-05, 17.59.19
Приветствую Вас Гость | RSS
Главная | | Регистрация | Вход
Меню сайта
    Статистика

    Онлайн всего: 1
    Гостей: 1
    Пользователей: 0
    Форма входа

    Главная » 2008 » Ноябрь » 27 » Нега бугунги аҳволга тушдик? Бу саволга тарихнинг жавоби
    00.48.49
    Нега бугунги аҳволга тушдик? Бу саволга тарихнинг жавоби

    Ботир Норбоев, филология фанлари доктори, профессор
    Тузилиш ва бузилиш

    Ора-орада Дадахон Хасан сузлаб ва ашула айтиб турди. Бу йигилганларга узгача рух берди. Умуман Д.Хасан уз кушиклари билан узбек халкининг миллий уйгонишига катта хисса кушди.
    ***

    Собик СССРнинг Болтикбуйи ва Кавказорти каби худудларида бошланиб, бутун мамлакатни камраб олган ижтимоий-сиёсий жонланиш Узбекистонга хам етиб келди. Юртимизнинг уйгок зиёлилари Узбекистонда хам олтикбуйидаги ёки Озарбайжондаги каби ташкилотлар тузиш гоясини илгари сура бошладилар.

    Ёзувчилар уюшмаси, Фанлар Академиясига ва Олий хамда урта та’лим министрлигига карашли институт ва университетларда ишлайдиган фаол зиёлилар, талабалар тезрок шу хил уюшма тузиш харакатига тушишди. Вазият шундай эдики, шу якин кунларда юкорида саналган муассасаларнинг бирида албатта шу хил ташкилот тузилиши мукаррар эди. Шу орада ёзувчи ва олимлардан иборат бир гурух шоир ва хонанда Дадахон Хасаннинг ховлисига йигилиб маслахатлашишиди…

    Эртасигаёк “Узбекистон табиати, моддий ва ма’навий бойликларини асраш “Бирлик” налк харакати”, кискача “Бирлик” номли уюшма тузилгани, ташаббис гурухи иш бошлагани ма’лум килинди. Ташаббус гурух ичида Мухаммад Солих, Абдурахим Пулатов, Дадахон Хасан, Рауф Порфи, Ахмад А’зам. Зохир А’лам, Кахрамон Гуломов сингари зиёли ва адиблар бор эди. У Ёзувчилар уюшмасининг биносида иш бошлади. Энг аввал Дастур ва Низом лойихаси тузилди.

    Бир канча вактгача “Бирлик” раиссиз, фаоллар ташаббуси билан билан ишлади. Аммо кимдир унга бошчилик килмаса ишлар яхши кетмаслигини тушуниб колган фаоллар кунларнинг бирида Ёзувчилар уюшмасининг 20 хонасида раис сайлаш масаласидан гап очдилар. “Ахир Курултойгача хам “Бирлик”ни кимдир бошкариши керак-ку” деган гап айтилди. Шу тарзда хонанинг узида кимни сайламиз, деган масала кузголиб, номзодлар курсатилабошлади. Кимдир Мухамммад Солих номзодини айтувди, у дархол рад этти. Мен “Бек Ойбекович була колсинлар” деган таклифни килдим. Аммо Бек Ойбек угли хам розилик билдирмади. Шунда Мухаммад Солихнинг узи “Абдурахим ака булсин” деган таклифни уртага ташлади. Абдурахим Пулатов ортикча каршилик курсатмай рози булди. Унга Ахмад А’зам, ЗОхир А’лам ва Усмон Азимлар муовин булди. Кейин “Бирлик”нинг биринчи Курултойи хам булиб утди. Унда Дастур ва Низом тасдикланди. Абдурахим Пулатов раисликка сайланди.

    Митинглар, митинглар…

    Биринчи митингнинг ташаббускорлари талабалар булиб чикди. Улар талабалар шахарчасидаги чогрок бир майдонга йигилиб 1988 йилнинг илк шанбаси куни Тил байрами деб ном берилган митинг утказишди. Сал кейинроқ, 1989 9 февралида “Бирлик” харакати ок йул берган, бу уюшма фаолларидан айримлари хуфиёна тарзда уюштирган яна бир кичик митинг Шайхонтовурдаги Навоий хайкали кошида булиб утди. Одамлар йигила бошлагандан кейинок шу ерда жойлашган кулёзмалар институтининг директори Азиз Каюмовнинг хабари билан булса керак, бир канча хокимият вакиллари, таникли олимллар ва ёзувчилар етиб келишди. Улар талабалар осаётган шиорларни бирма-бир укиб, бир хилларини олиб куйишни маслахат бера бошладилар. Шу ерда хозир булган хавфсизлик органи ходимлари вокеани суратга ва видеога ола бошлади… Хали жиддийрок тажрибага эга булмаган бирликчилар ташаббусни кулга олиб, митингни тез бошлай колишмади. Шундан кейин купни курган Эркин Юсупов (у уша пайтда ТошДунинг ректори эди) “шиорлар яхши, хаммаси жойида, булмаса, гапирувчилар булса бошлайверамиз”, деди ва узи ташаббус курсатиб атрофдагиларга суз бера бошлади. Омон Матжон, Барот Бойкобулов ва хатто Нормурод Нарзуллаев хам гапирди. Бирлик фаолларидан ба’зилари хам сузга чикди, лекин улар хали бу каби тадбирларда суз ва майдон “сохиби” эмасдилар. Эркин Юсупов хам иложи борича узи билган одамларгагина суз беришга харакат килди. У суз бермагани учун кимдир чикиб “Суз шоир Юсуф Жумаевга” деб э’лон килиб юборди. Юсуф Алишер Навоий хакидаги уткир бир ше’рини укиб берди.

    Кейинрок Ленин майдони олдида ва Навоий театри ёнида митингнамо вокеалар булиб утди. Навоий театри олдида турган харбийлар йигилганларни майдонга куйишмади. Охири фаоллардан бир гуруухи Театр ёнида жойлашган нашриётнинг зинаси тепасига чикиб олиб овоз кучайтиргич ёрдамида гапира бошладилар. Шу орада “Бирлик” ташаббус гурухининг котибаси Гавхар Норматова “Бирлик”нинг мурожаатномасини укиб берди. Тез орада атроф харбийлар ва миршабларга тулиб кетди. “Бирлик” рахбарлари Ички ишлар бошкармаси вакиллари билан гаплашиб, киска вакт ичида митингни бу ерда тугатиб, Талабалар шахарчасига шахар хокимияти берган автобусларда кетишга ва у ерда митингни давом эттиришга ва’да бердилар. Лекин митинг фе’лан шу ерда утказилиб булганди. Автобусларга утириш учун асос колмаганини, энди таркалиш лозимлигини, лекин миршаблар планларини тулдириш учун ба’зи митинг катнашчиларини ушлаб кетиш хавфлари борлиги учун иложи борича узок ерларгача туп-туп холда кетиш лозимлигини сузлаган Абдурахим Пулатовни “тугри тушунган” ёшлар Талабалар шахарчасигача намойиш килиб кетдилар.

    Навбатдаги митингга рухсат сураб шахар ижрокумига ариза берилганди, рахбарлар Чукурсой томондаги Карлар клубини беришди. (Бу ерда Ботир Норбой бир оз хато килаётганини айтиш керак. Чукурсойдаги митинг Навоий театри ёнидагидан аввал, 9 апрелда утказилган, театр ёнидаги эса 21 майда. - Тах.). “Бирлик” фаолларидан бир хиллари, улар бизни хакорат килишаяпти, биз Кизил майдонга боришимиз керак, деб туриб олишди. Аммо охир-окибат уша ерга боришга карор килинди.

    Марказдан узок булишига карамасдан тумонат одам йигилди. Уша ерда хозир булган шахар хокимияти вакиллари митингни Клубнинг стадионида утказишга рухсат беришдан бошка чоралари колмаганди. Митинг узбек тилига давлат макоми бериш талабини куллаб кувватлаш учун утказилмокда эди. Абдурахим Пулатов митингни бошкара бошлади. Аввал узи гапирди, сунгра Ахмад А’зам, Мирза Кенжабек, Мад’ёр Салоев кабиларга суз берди. А.А’зам митингга касалхонада булганлиги учун келолймаган Эркин Вохидовнинг, М.Кењабек эса митингга нима учун келмагани билинмаган М.Солихнинг йигилганларга мурожаатномаларини укиб берди. Ора-орада Дадахон Хасан сузлаб ва ашила айтиб турди. Бу йигилганларга узгача рух берди. Умуман Д.Хасан уз кушиклари билан узбек халкининг миллий уйгонишига катта хисса кушди.

    Бундан кейин “Бирлик” тез-тез митинглар утказа бошлади. Хокимият вакиллари масалаларни митингларсиз хал этамиз, деб куп ва’да берешар, аммо бирорта хам ва’даларини бажармасдилар. Зотан бирликчиларнинг аксарияти ва’даларга ишонмасди хам ва хокимиятни ва’даларини бажаришга факат митинглар йули билан мажбур килиш мумкин, деб хисобларди.

    “Бирлик” рахбарияти 10 сентябрда катта митинг утказишга карор килди. Хукумат яна хар доимгидек “Агар митинг килмасангизлар 10 кун ичида “Бирлик”ни руйхатдан утказамиз, жой берамиз, газетасини чикаришга рухсат берамиз” деб ва’да берди. Шу кунгача “Бирлик” рахбарияти ичида хеч качон курашда митинглардан фойдаланиш ёки фойдаланмаслик масаласида тортишув ва турли фикрлик булмаганди. Хамма Абдурахим Пулатов ва унинг атрофидагиларнинг “Матбуот яккахокимлиги бор жойда халк билан ишлашнинг асосий йули митинглардир” деган тезисни куллаб кувватларди.

    Лекин бу митинг арафасида “Бирлик” ичида шу кунгача энг радикаллиги билан ма’лум булган ва доимо “кон тукилмасдан мустакилликка эришиб булмайди” деб юрган М.Солих, Зохир А’лам ва яна бир гурух тусатдан “Митинг керак эмас, унда кон тукилиши мумкин, кхукумат билан келишиб ишлашимиз керак” деган позицияга утиб олдилар.

    Бу гурух “Бирлик” Марказий кенгаши Хай’ати ичида купчиликни ташкил килгани учун митингни тухтатиш ва ва’даларни кутиш карори олинди.

    Бу карор Абдурахим Пулат тарафидан А.А’зам, Гулчехра Нуриллаева ва бошкалар иштирокида телевидениеда утказилган бир эшиттиришда э’лон килинди. Кувончини яширолмаган хукумат бу эшиттиришни 3-4 марта кайталаб намойиш килдирди ва уни бутун республик курди. Аммо бир канча вакт утишига карамасдан “Бирлик”га жой хам, газетага рухсат хам берилмади.

    Хукумат уз ва’даларини бажармагач, А.Пулатов атрофидагилар яна митингларга чакирабошладилар. Чунки “Бирлик”нинг уша кунлардаги асосий талаби - узбек тилини давлат тили килиш - бажариладиганга ухшамасди. М.Солих тараф митингларга жиддий каршилик билдирмаса-да, хайрихох хам эмасди. Шу кунларда бу гурух хукумат ва’даларига алданганини тан олгиси келмасдан “Ва’далар бажарилиши учун хукуматнинг яна бир талабини бажариш керек, я’ни уларга ёкмаётган А.Пулат раисликда кетсин” дея бошладилар…

    Митинглар (аслида узбек тилининг келажаги учун кураш) давом этарди. Хар бир митинг хакидаги э’лонлар Тошкентнинг барча жойларига, вилоят ва туманларгача таркатиларди. Митингларга Узбекистонниг хамма бурчагидан одамлар окиб келарди.

    1 октябрдаги митингни хукумат Талабалар шахарчасида утказишга рухсат берди. Аммо А.Пулатв уни Ленин майдонда утказамиз, деб туриб олди. Одамларнинг купчилиги Ленин машйдонига окиб кела бошлади. Аммо майдон миршаблар ва аскарлар томонидан ураб олинган булиб, у ерга хеч кимни утказишмасди. Хозирги Мустакиллик метросининг Шароф Рашидов (илгариги Ленин) кучаси билан туташган жойида митинг бошланиб кетди. Асосий мавзу узбек тилига давлат тили макоми берелеши кераклиги, халкнинг иктисодий ахволи, пахта монокультураси масалалари эди. Абдурахим Пулат талабалрга мурожаат килиб, мана якинда пахта терими бошланади, сув текинга марказга олиб кетиладиган пахтани сизларга тергизишади, нима киласизлар, пахтага борасизларми? деб савол берди. Чор атрофдан пахтага бормаймиз, деган овозлар эшитилди. Сузга чиккан Б.Норбой узбек тилига давлат тили беришга каршилик килаётган ташкилотлар тугрисида гапирди.

    Шу орада метро станцияси деворининг пастида М.Солих пайдо булди: “Абдурахим, митингни Талабалар шахарчасида утказамиз деб мен ва’да берганман, уша ерга кетамиз деб э’лон килинг”, деди. Аммо Абдурахим Пулат бундай деб э’лон килмади. Солих бу гапни бир неча марта айтди, сунгра Абдурахим Пулатдан микрофонни олиб куймокчи булди. Шунда у “Агар шунака килаверсангиз, Мухаммад Солих бизни хукуматга сотиб келипти, деб э’лон киламан”, деди. Соли индамай, тумтайиб кетворди.

    Шу пайт митингчилар атрофида куролланган аскарлар пайдо булди. Абдурахим Пулат “Биродарлар, мана автоматлар билан куролланган солдатлар келишди, бу ифлослар бизларга караб ук отиши хам мумкин, нима киламиз?” деб суради. Чор атрофдан “Отса отаверсин, туриб берамиз”, деган овозлар янгради.

    Шундан сунг одамлар Ленин майдонига ёриб утишга интила бошлашри, Урда атрофида ва Талабалар шахарчасада йигилганларни чакириш учун одамлар юборилди. Куп утмай улар хам етиб келдилар, амма Навоий кучасидан Ленин кучасига бурилишда милиция ва аскарлар томонидан тухтатилдилар. Лекин икки гурух икки томондан бараварига юришга утганди, милиция ва аскарлар бардош беролмай йулни очвордилар. Ленин майдонига ёриб утилди ва митинг уша ерда давом эттирилди. Сунгра А.Пулат митинг Талабалар шахарчасида давом этишини э’лон килди ва йигилга ун мингларча оломан Талабалар шахарчасига саф-саф булиб йул олишди. Сафнинг бошлари хозирги Чорсу (аввалги Москва) мехмонхонасига етганда охири Пахтакор метросининг тугрисида эди.

    Халкимизнинг миллий шуурини уйгонишида ва миллий харакатнинг оёкка туришида мислсиз рол уйнаган бу митинг ва намойиш “Бирлик”чи режисёр ва оператор Абдулазиз Махмудов томо-нидан койилмаком килиб кинога олинган. Ун мингларча кишиларнинг “О-зод-лик” ва “Бир-лик” хайкириклари остида Тошкентнинг марказий кучалардан бугун эмас, хали Совет империяси куламасдан аввал, 1989 йилда юриши биз уз-узидан мустакил булиб колдик, деб иддао килаётганлар учун энг яхши жавобдир. (Бу ерда Ботир Норбойнинг хотираларига принципиал булмасада бир аниклик киритиш лозим. Муаллиф икки айри кун вокеаларини кушиб юборган. 24 сентябрда метронинг “Ленин майдони” станцияси ва Урда атрофида тупланган халк Ленин майдонига ёриб кирган ва уша ерда митинг утказган, 1 октябрда эса бу ердаги митингдан сунгра Талабалар шахарчасига юриш килинган. - Тах.)

    “Бирлик”ка дарз кетди

    Шу вокеалардан кейин “Бирлик” ичидаги икки гурух кутбланишга кетди. Улардан бири митнг утказмаслик, хукуматга ён береш ва унинг “Бирлик” раисини узгартириш хакидаги талабларини бажариш керак, деб хисобласа, иккинчи эса бутун бошка жумхуриятларда каби коммунистик хукуматни факат митнглар йули билан халкнинг талабларига кулок соладиган килиш мумкин, деб хисобларди.

    Харакатнинг Марказий кенгаши Хай’атида ишлар огзаки булиниб олинганди. Балки расмий макомга эга булгани учун (Ёзувчилар уюшмасининг котиби сифатида) Мухаммад Солих чекига хукумат билан мулокот олиб бориш тушган эди. Аммо у сунг пайтда республиканинг катта рахбарлари билар учрашиб тургани кулокка орка-воротдан эшитилиб колинаётган булсада, унинг узи хамма нарсани Хай’атдан яширарди.

    уша кунларнинг бирида Мухаммад Солих Хай’атнинг купчилиги узи билан биргаликда эканлигини айтиб, Абдурахим Пулатдан “Бирлик” раислигидан кетишни талаб килган. у хайрон булиб, кетсам кетарман, деган ма’нода елка кисган. Бу гапни эшитган “Бирлик” фаоллари “Хай’ат хечнарсани хал этишга хакки йук, уни Курултой сайлаганини, керак булса Марказий кенгаш ва Курултойни чакириш кереклегини” айтиб, Абдурахим Пулатга хеч каерга кетмасликни маслахат берганлар. Шундай килиб “Бирлик”даги дарз борган сари кенгайиб бораверган.

    “Бирлик”да ва унинг атрофида юрган куюнчак зиёлилар М.Солих ва А.Пулат уртасидаги можаролар туфайли “Бирлик”нинг булинишидан катта хавотир ола бошладилар. Кунлардан бирида Ёзувчилар уюшмасининг кичик мажлислар залига Шукрулло, Э.Вохидов, Н.Худойбердиев, П.Шермухамедов, Ж.Камол, Мухаммад Али, Б.Норбоев каби катор адиб ва танкидчилар йигилиб келишди. (Гап 8.09.89даги “Бирлик” МК Хай’атининг кенгайтирилган мажлиси тугрисида кетаётипти. - Тах.). М.Солих ва А.Пулат иштирокида улар уртасидаги можарони тинч йул билан, маслахатлашув асосида хал килмокчи булишди.

    Абдурахим Пулатов хозирги коммунистик хукумат билан мулокат борлигини, аммо у билан хамкорлик килиш мутлако нотугрилигини ва узи бир демократ сифатида хеч бунга бормаслигини айтди.

    Мухаммад Солих чунтагидан бир когоз чикариб укий бошлади. Унда асосан Абдурахим Пулатнинг камчиликларига, хатто унинг уз ишхонасидаги кандайдир айбларига бахо берилганди. Раиснинг куполлиги туфайли купчилик “Бирлик”дан кетиб колаяпти, “Бирлик” - инкирозда. Уни саклаб колиш учун хозирги хукумат билан хамкорлик килиш керак, деди сузининг охирида Солих.

    Булаётган ишларни хар бир киши узича мухокама килиб хулосаларини айтди.

    - Мен хали бу гаплар каердан чикаётганини, туппа-тузик уюшмада нима булаётганини аник билмаётибман. Бу ерда кандайдир сир борга ухшайди. Ахир бу ишларнинг хаммаси халк учун булаётибдику! Нега халк манфаати йулига ифлослик аралашиб колипти? Айб кимда булса буни бандасиям, худоям кечирмайди. Шармандаси чиккан коммунистик хокимият билан бу кунда кандай хамкорлик булиши мумкин? - тарзида узок сузлади Шукрулло.

    - Максад йулида хар ким билан мулокат ва хамкорлик килиш керак. Аммо коммунистлар билан эмас. Бу партиянинг куллари конда. Мен узим хам хали бу партия а’зосиман. Лекин бу партиянинг расмий органлари, хусусан Марказкоми билан хамкорлик тугрисида гапириш бизнинг гояларимизга хиёнат булади, деб хисоблайман. - деди Эркин Вохидов.

    Ж.Камол, Н.Худойберганов ва мен ҳам бу гапларни куллаб кувватладик.. Мана, хусусан менинг сузларим:

    -Мен Солихни халолигига шубхам йук. Миллатни уйлашига хам, виждонига хам ишонаман. Бир пайтлар, 80 йилларда у менга, конституциямиздан узбек тили давлат тили деган моддани обташлашган, бизнинг биринчи вазифамаз уша пунктни киритишга эришиш. Колгани кейин булаверади, деган. Аммо хозирги гапларига тушунмай колдим. Гуё “Бирлик” номидан тагдан кимдир иш олиб бораётганга ухшайди. Хали вакт келиб бу нарсалар аникланади, аникланмаслиги мумкин эмас. Мана хозир Сталиннинг качон кимга нима деганию, качон ухлаб качон турганича ма’лум булмокда. Бир кун келиб бу хам ма’лум булиб колар… Ушанда ким шу ишларни килаётган булса, тарих олдида жавоб беради…

    Мухаммад Али, П.Шермухамедов каби адиблар хам бир муросага келиш, “Бирлик”ни пароканда булишига йул куймаслик хакида гапирдилар.

    Шу пайт когозга нималарнидир ёзиб утирган Мухаммад Солих:

    - Мени хоинликда айблашаяпти, мен “Бирлик”дан чикдим, мана аризам, - деди-ю, урнидан туриб кетворди.

    Эртасига Ахмад А’зам, Зохир А’лам кабилар тушиб М.Солих жахл устида шундай килган, у “Бирлик”дан чиккани йук, деб айтиб кетишди. (Ахмад А’зам ва Зохир А’лам Мухаммад Солихнинг 3-чи каватдаги кабинетидан “Бирлик”нинг 1-чи каватдаги хонасига тушишгани айтилаётган булса керак. - Тах).

    Булиниш расмийлашди

    Келишмовчиликларни бартараф этиш максадида булса керак, уша вактда “Бирлик” фаоллари ва оксоколлари чорлаб, яна Ёзувчилар уюшмасида, аммо энди унинг катта залида каттагина мажлис утказилди. (”Бирлик” МКсининг М.Солих гурухи тарафидан чакирилган 8.10.89даги машхур мажлиси. - Тах.). Гавхар Норматова, Мирза Кењабек, Дилором Исокова ва Фахриддин Худойкулов ташаббусни кулларига олиб, вилоятдан келганларга “А.Пулатов махаллийчилик килипти (бир вактлар Абдурахим Пулат Мирза Кењабекка жахл устида “бор, мен сенга ухшаган калтафахм колхозчилар билан гаплашишни хам истамайман” деган гапни айтган хам дейишади), уни сайламаслик керак” ва хоказо гапларни айтиб пропаганда олиб боришганини курганлар куп.

    Мажлисни шоир, купчилик “Бирлик”нинг фахри деб хисоблайдиган Эркин Вохидов олиб борди.

    Мажлис бошланиши билан Тохир Каримов суз олиб, гуё МК Хай’атининг купчилиги (унинг айтишича Мухаммад Солих, Мирза Кењабек, Усмон Азим, Зохир А’лам, Ахмад А’зам, Дадахон Хасан ва бошкалар) номидан битилган А.Пулатни айблайдиган арзномани тутилиб-тутилиб укиб берди. Аввалги мажлисда Мухаммад Солихнинг узи укиб берган хатнинг янада кенгайтирилган бу вариантида Абдурахим Пулат узи ишлайдиган жойда узини ёмон тутиши, Восил Кобуловни менсимаслиги ва хоказолар ёзилиб, у оммани оркасидан эргаштиролмаяпти ва “Бирлик”нинг кучсизланишига сабабчи булмокда, деган айб куйилганди. Кейин сузга чиккан Олим Каримов бу айбларни бироз сиёлаштирган булиб, Мухаммад Солих гурухи номидан Абдурахим Пулатни раисликдан олиб ташлаш талабини куйди.

    Бу гаплардан кейин биринчи булиб яна шоир Шукрулло урнидан туриб кетди ва шу тарзда гапирди:

    - Бу кандай гап биродорлар. Булар галати айбномалар-ку! Агар 37 ёки 50-чи йилларда шу хил коллектив хат ёзилса, хозирок Абдурахимни камокка обкетишган буларди. Бу кандай майдакашлик. Бу ерда КГБнинг кули борга ухшаяпти. Бу ерда шайтон аралашган. Кандай килиб уни иш билмасликда айблай оламиз, ахир у Рижков билан гаплашабилган, Фаргонада Курултойлар утказиб келган одам-ку. Хозир “Бирлик”да Абдурахимнинг хам тарафдорлари бор. Уни кетказиш, “Бирлик”ни булиш демакдир. Мен бу гапларни дархол тугатиб, халкнинг гами билан шугилланишни талаб киламан.

    Жамол Камол хам уни куллаб кувватлаб гапирганди, минбарга Зохир А’лам чикиб келди.

    - Бу хатга имзо чекмаганман, аммо Абдурахим Пулатов хакидаги гаплар тугри. У “Бирлик”ни кон тукиладиган йулга олиб кетаётипти. Биз уни мажбур килиб телевизорга чикартириб, 10 сентябрга муљалланган митингни тухтатишни айттирмаганимизда эди, кон тукилиши аникди. Абдурахим кетиши керак. - деди у.

    Уша куни танаффус пайтида Тохир Карим “Жуда расво килиб ташлаган экансиз, уни укиб бериб уятга колдим”, дея Мирза Кењабекни уришганини, Мирза эса “Мен факат кайта ишлаганман, расво ёзилмаган, узингиз расво укидингиз” деганини эшитганлар бор.

    Бу мажлисда купрок бир хил тоифадаги одамлар гапирди. Гарчи Эркин Вохидов узига Абдурахим Пулат хам Мухаммад Солих хам бирдай кадрдонлигини гап орасида кистириб кетган булса-да, А.Пулат тарафдорларига камрок суз берилди, суз сураганларнинг айримларига мутлока э’тибор берилмади. Мажлис булаётган залга Мухаммад Солих кириб чикиб турди, муким утиргани йук. Ба’зилар уни уша пайтда телефонда кимлар биландир маслахатлашиб турганини айтишаётган булишсада, бунинг кай даражада тугри эканлигини узи ва ёлгиз Аллох билади.

    Мухаммад Солих ва Абдурахим Пулат хам гапирдилар. Вилоятдан келган вакиллар хаммани ма’сулиятни тушиниб етган холда низоларни тугаташга чакирдилар. Хуллас, Абдурахим Пулатни олиб ташлаш фикри шаклланмади. Буни Эркин Вохидов хам сезди. Балки у киши кандай уйинга тушиб колганини сезди ёки узи хам уйнаётган уйиннинг ютказилаётганини хис килди ва вокеани шувашга утди:

    - Шу дакикагача бу тортишувлар керак эди. Фойдали гаплар булди. Вокеа анча ойдинлашди. Энди бу гапларни тухтатайлик…

    - Йук тухтатмаймиз, - деган сузлар унинг гапини булди. Минбарга суз сурамасдан Мумаммад Солих чикиб олганди.

    - Биз бу ишни тухтатмаймиз, мен бунга каршиман, - гапини давом этти у. - “Бирлик”ни биз тузганмиз. Биз хозир камчиликмиз, аммо биз “Бирлик”миз, колганлар узларига янги ном топишсин.

    - Бу сизнинг шахсий ишингиз эмас, буни мажлис хал килади. - дея уни кесди Абдурахим Пулат.

    - Сиз жим утиринг. Сизга гап йук. - Охирги марта залдан чикиб келгандан кейин М.Солихнинг узига ишониши жуда ошганлиги куриниб турарди. - Биз газетамизни чикарамиз. Эртага банкада бизга хисоб очилади. Хаммаси келишилган. Ким биз билан булса, менинг оркамдан чиксин.

    Унинг оркасидан тахминан 20 киши чикди. Колганлар анча куп эди. Бу мажлисда 93 кишидан иборат Марказий кенгашнинг 60дан ошик а’зоси катнашаётганди. Залдаги МК а’золори саналганда карорлар олиш учун кворум борлиги ма’лум булди. Шу пайт чикиб кетганларнинг бир кисми залга кайтиб кириб, бу ердан яна 4-5 кишини олиб чикиб кетишди.

    Хуллас, бу мажлисда “Бирлик” иккига булинди. Икки кисм хам узини “Бирлик” деб атай бошлади. Хатто шу номда хабарномалар чикаришди. Бу халк харакати ичидаги шармандали булиниш эди.

    (Хотираларнинг 8.10.89даги мажлисга оид кисми жуда мухим ва тарихий ахамиятга эга. Ма’лумки, бу мажлис Абдулазиз Махмудов тарафидан тула видеофильмга олинган. Бу хотираларни уша видеога солиштириб, уларни умуман олганда тугри эканлигини курдик. - Тах.).

    “Бирлик” хайрихохларига, куюнчиларига бу хол жуда катта салбий та’сир килди. Шундан сунг ким кандай булмасин, икки томонни бирлаштиришга харакат килди. Раис масаласини Курултой хал килсин дейдиганлар куп эди. Шу масалани хал этиш учун хам икки лидернинг бошини вактинча булса-да ковиштириш керак эди. Оксоколлар, фаоллар харакати туфайли улар Юнусободнинг Шахристон кучасига якин бир ховлида утказилган Марказий кенгаш мажлисида учраштирилди. Чакирилганига карамасдан мажлисга келмаган М.Солих Ахмад А’замнинг уйидан топиб олиб келинди. Олим ака Каримов ва бошка оксоколлар уларнинг бу ишини нома’куллигини айтиб анча насихатлар килишди. Нихоят бу ерда бирлашиш учун келишилди. Кур’он тиловат килиниб юзларга фотиха тортилди. Тез орада “Бирлик”нинг фавкулодда Курултойи чакирилди.

    Фавкулодда курултой

    Курултой 1989 йил 11 ноябрь куни Тошкентда Луначарский марказидаги катта клубда утказилди. “Бирлик”нинг маркази булган Ёзувчилар уюшмаси биносига Абдурахим Пулат ва тарафдорлари киритилмай куйилгани учун Мухаммад Солих номидан иш кураётган Ахмад А’зам ташкилий ишларнинг хаммасига узи бош-кош эди. Вилоятлардан делегатлар сайлашдан тортиб, клубга одамларни киритишгача хамма ишларга у бошчилик киларди. Абдурахим Пулат раис булишига карамасдан курултойни утказиш ишидан фе’лан четлаштирилганди. Унинг уз номзодини раисликка куймаслиги тугрисидаги ва’дасидан севинган хукумат одамлари ташкилий ишларда Мухаммад Солих группасигагина “Бирлик”чилар деб карашарди.

    “Бирлик”нинг хамма мажлислари бахс-мунозарасиз утмасди. Бу галги бахс-мунозаралар хаммасидан ошиб тушди.

    Курултойнинг Хай’атини сайлашдан бошлаб бакирик-чакирик бошланди. Одатдагидай Хай’атда утирадиганларнинг номзодлари айтилганда бошкаларнинг номзодига индамай утирганларнинг катта бир кисми Абдурахим Пулатнинг номзоди айтилганда “керак эмас”, деб бакиришди. Делегатларнинг жойларда сайланиши билан шугулланганларнинг биринчи “галабаси” эди бу. Охири Хай’ат сайлаб утирмасдан мажлисни олиб боришни икки кишига - Усмон Азим ва Хайрулло Косимга топширишга келишилди. Нафсамбирини айтганда иккаласи хам Курултойни яхши бошкаришди, ким суз сураса навбати билан суз беришди, хеч кимнинг гапини булишмади.

    “Бирлик”даги ахвол хакида хар хил фикрлар булди. Гапирувчилар А.Пулат ва М.Солих атрофидаги можароларни четлаб утишга интилишар, янги раис сайланса, хамма яна бирлашиб кетади, деб уйлашарди. Абдурахим Пулат узининг принципиал позициясини, хукумат билан тенг партнер сифатидагина мулокатга тайёр эканлигини ва нима учун хозирги хукумат билан хамкорлик килиб булмаслигини тушунтириб бергандан кейин залдаги одамларнинг кайфияти узгара бошлагани сезилди.

    Мухаммад Солих эса факат “Бирлик”нинг эмас, балки бутун Узбекистоннинг такдирига та’сир этиши мукаррар булган бу Курултойга келмасдан Финляндияга кандайдир конференцияга кетиб колгани ма’лум булгандан кейин уни тарафдорларининг киймати бир тийин булганди.

    (Вакти келганда шуни айтиш керакки, Мухаммад Солих Узбекистон парламентининг узи Коммунист партия руйхатидан депутат булиб сайлангандан кейин тупланган 1990 йил 30 мартдаги биринчи сессиясига катнашмасдан, унинг урнига АКШга саёхатни афзал кургани хам хакикатдир. - Тах)

    Нихоят гап келиб асосий масала - раис сайлашга такалди. Раисликка номзодларнинг руйхати тузилгандан кейин, улардан бир огиз, бир огиз гап эшитишмокчи булишди. Номзодлар орасида Шоди Каримов, Гулчехра Нуриллаева, Жамол Камол, Шухрат Исматуллаев, Абдурахим Пулатов, Ахмад А’зам кабилар бор эдилар. Улар бирма-бир минбарга чикиб гапира бошлашди.

    - Менинг номзодимни курсатганларинг учун рахмат, аммо менинг бошка ишларим бор, - деди Ш.Каримов.

    - Биродарлар! Бу ерда менинг номзодимни курсатганларга мен хам рахматларимни айтмокчиман. Раислик белида белбоги бор йигитларнинг иши. Мен Абдурахимни шундай йигитлардан деб биламан, менга овоз бермокчи булганларни Абдурахим Пулатов учун овоз беришга чакираман, - деди Гулчехра Нуриллаева.

    Жамол Камол ва Ш. Исматуллаев хам шу рухда гапиришди. Деярли барча уз номзодини кайтиб ола бошлади. Агар колган номзодлар билан куйилса, Абдурахим Пулатов номзоди утадиган булиб колди. Кизиги шундаки, эрталаб Абдурахим Пулатовни хатто Хай’атга сайламаганлар, энди уни раисликка сайлашга рози булиб туришарди. Янада кизиги, хеч ким Абдурахим Пулатнинг номзоди куйилмаслиги тугрисидаги аввалги келишувни эсламасди хатто. Ха, Курултойнинг кайфияти бутунлай узгарганди.

    Бир вакт минбарга Зохир А’лам тумтайиб чикиб келди.

    - Биродарлар, агар Абдурахим Пулатовни сайласанглар, мен “Бирлик”дан чикиб кетаман, - деди у.

    Залдагиларнинг аксарияти бу гапга мийигидан кулиб куя колишди. Унинг ортидан минбарга иљайганча Ахмад А’зам чикиб келди.

    - Уртоклар, тушунсангларчи, - деди у узига хос мулойим шаклда кулиб. - Агар Абдурахим сайланадиган булса, “Бирлик” яна булиниб кетади.

    Залдаги одамлар устига совук сув сепилгандай жимиб колишди.

    Шу пайт минбарга Абдурахим Пулатнинг узи чикиб келди.

    - Куриниб туриптики, мен сайлансам, хакикатдан хам бу ердан 5-10 киши чикиб кетади. Чикиб кетувчиларнинг сони ундан куп булмайди. Бу “Бирлик”нинг булиниши эмас, бир нечта одамнинг чикиб кетиши булади, холос. Уларнинг бу пуписаси демократиядан жуда узок нарса. Лекин мен “Бирлик”дан хозирги шароитда бир кишининг хам мен сабабли чикиб кетишини истамайман. Мен номзодимни оламан. Менимча Шухрат номзодини кайтариб олмади, хар холда у аник бир гап айтмади. Мен Шухрат Исматуллаев ва Ахмад А’зам номзодлари ёнига Зохид ака Хакназаровнинг номзодини менинг номзодим урнига киритилишини илтимос киламан. Зохид ака мендан кура Мухаммад Солихга якин одам. Аммо мен у кишининг виждони тозалигига ишонаман ва уни раисдошликка тавсия киламан. Улар сайланса, “Бирлик”нинг уч раисдоши булади.

    Хамма бунга рози булиб тургандай эди, залдан шоира Мукарама Муродова гапириб колди.

    - Биродорлар! Мен яна бир номзодни айтаман. Майли уч киши эмас, “Бирлик”ни турт киши бошкаришсин. Бек Ойбек угиллари хам раисдош булсин. Бу кишининг оталари Ойбек домла касал холларида, тилдан колсалар хам адабиётимизга сидкидилдан хизмат килдилар. Энди у кишининг угиллари халкимизга хизмат килсин.

    Залдагилар бу гапни ма’куллаб карсак чалишди. Нихоят кечаси соат 12ларда “Бирлик”ка турт раисдош - Бек Ойбек угли, Зохид Хакназаров, Ахмад А’зам, Шухрат Исматуллаев сайланди. Катнашчилар енгил нафас олиб уйларига таркалишди.

    Булиниш барибир тухтамади

    “Бирлик”нинг янги Марказий кенгаши ва унинг Хай’атига Абдурахим раисликдан кетмаса “Бирлик”ни буламиз деб бу фавкулодда Курултойнинг чакирилишига сабабчи булган Мухаммад Солих, Ахмад А’зам, Зохир А’лам кабилар хам сайланишди. Аммо улар Курултойдан кейин хам на Хай’ат мажлисларига келишди, на унинг фаолиятларига катнашишди. Оркаворотдан улар хаммани “Бирлик”дан чикишга ундаётганлари, узлари тузаётган янги ташкилотга чакириб яширинча ташвикот олиб бораётганлари эшитилиб коларди. Уларнинг асл нишонлари Абдурахим Пулатдан ташкари “Бирлик”нинг узи хам эканлигига энди энг соддалар хам тушуниб колишди.

    Курултойдан 2 ойларча чамаси утгандан кейин Дархон бекатининг якинидаги бир клубда “Бирлик” Марказий кенгашининг навбатдаги мажлиси утказилди. Мажлис бошланиши олдидан залга Ахмад А’зам ва Мирза Кењабек кириб келишди. Туппа-тугри микрофон олдига бориб узр сурашди ва узларини М.Солих, З.А’лам каби сафдошлари номидан келганларини, янги уюшма тузганларини айтишди. Бир-бирини ёмонлаб юрмаслик лозимлигини эслатишди. Аммо бир оз вакт утгандан кейин му’жиза юз берди: Мухаммад Солих коммунистлар руйхатидан депутат булиб сайланди, телевизорга чикиб “Бирлик” йук булди, унда бир нечта дордан кочганларгина колди, хакикий халкпарварлар мен билан “Эрк” харакатига утдилар, деб э’лон килди.

    Ха, коммунистчасига халкни алдаш давом этарди.

    “Бирлик”нинг булиниш хабарини одамлар совук кабул килдилар. Битта халкда иккита халк харакати булди, деб кулиб юрганлар хам куп булди. Буни “Эрк”чилар хам сезишди шекилли, харакатларини партия деб атадилар. Бу партиянинг кейинги такдири, яхши ва салбий жихатлари хаммага ма’лум. Уларга айтиладиган бир гап бор холос: Экканингни оласан.

    Бир дустнинг хикояси

    Иттифоко 3-4 киши йигилиб колдик. У ёкдан бу ёкдан гаплашиб утиргандик, обрулирок дустим мендан:
    - Хуш, “Бирлик”ларингиз нима булди? - дея сураб колди.
    - “Бирлик” булинди, - дедим.
    Шу пайт гапга аралашмай утирган бир киши обрули танишимга:
    - Шундай булишини мен Сизга качон айтувдим? - дея суради.
    - Бир неча ойлар олдин, - деди обрули одам.
    Нотаниш одам чикиб кетгандан кейин обрули одамдан сурадим:
    - Бу киши ким булади?
    - Бу киши куда томоннинг собик одами. Хозир бошка жойда ишлайди, - деди обрули одам.
    Энди гап каерда эканлигини тушунгандирсиз? А, лаббай. Ёки хали хам бу булиниш икки кишини жањалининг натижаси деб юрганлар колдими? (Манба: Ҳаракат,1997йил Тах. қушимчалари ҳам манбага оид)

    "ТУРОНЗАМИН"

    Жойлади: Маъмур
    Всего комментариев: 0
    Добавлять комментарии могут только зарегистрированные пользователи.
    [ Регистрация | Вход ]
    Copyright MyCorp © 2024
    Сайт управляется системой uCoz