Ҳар
гал ўзбек тилидаги сўзларга мурожаат этар экансиз, ҳақиқатан ҳам
янги-янги хазина топгандай бўлаверасиз.Битта нарсанинг бир нечта номда
аталиши ва ҳар бир номни ўз ўрнида ишлатилиши билан фарқланиб туриши
ҳам бор.Масалан, Қуёш, у - Кун, у - Офтоб ва ҳакозо.
Қуёшни
эсга оларканман бир ўзбек қизиқчисининг аскияси ёдга тушди.У шундай
деганди:"Аҳмадали хотинининг орқасидан кун кўриб юради".Бу гапни
ўрисчага таржима қилиш керак бўлганда у:"Аҳмадали видит солнце через
зад своей жены"...
Ана холос , дея беихтиёр кулиб қўясизда.Ёки
бўлмаса "бизнинг ҳам елкамизга офтоб тегиб қолар", "бизга ҳам қуёш
кулиб боқар".Балки бошқа мен тушунмайдиган тилда ҳам бу каби мазмун
ташувчи иборалар ишлатилар.Лекин ўзбек тили айрим мутахассислар
айтгандай ғариб тил эмас.
Лекин бизнинг болаликда истеъмолда бўлган айрим сўзлар ишлатилмай қолган ва талаффузлар ҳам ўзгаргани кузатилади. Унинг
ўрнида бошқа тилдаги сўзлар ишлатила бошланган.Масалан, яқинда ўзбек
тилидаги бир мақолада эмлаш сўзи ўрнига вакцинация сўзи ишлатилганини
учратиб қолдим.Ваҳоланки тиббиёт соҳаси мутахассиси бўлмаган, айниқса
узоқ қишлоқларда яшовчи кишилар вакцинацияси нима экан, деб
тушунмасликлари мумкин.
Ўзбекистон пойтахти ҳисобланмиш
Тошкентдаку оддий одамлардан тортиб катта-катта идора амалдорларигача
ярми ўрисча, ярми ўзбекча сўзлашадики, шундайлар билан суҳбатда у билан
қайси тилда мулоқот қилайин экан, дея ўнғайсизланиб қоласиз.Бундай
мулоқотлар ҳажвчилар томонидан танқид остига олинса худди шундай
сўзлашувчилар мириқиб кулишади ҳам.Ҳа-я, чиндан ҳам тилимизни олаҳакка
чўқиган каби шу зайл сўзлаймизда деб ўйга толмайди.
Дарвоқе
асосий мавзумиз сўз ҳамда шевалар ҳақида.Келинг, кейинроқ яна Наманган
ё бошқа шаҳар ҳамда вилоятлар шевалари хусусида қизиқарли мисоллар
билан гурунглашармиз.Бу гал Тошкент шаҳри кишиларининг шевалари ҳақида
икки оғиз сўз айтсак.
Тошкент катта шаҳар.Унинг Эски шаҳар
мавзесида бир хил шева бўлса , сал наридаги Кўкча мавзесида
бошқачароқ.Масалан: келамиз сўзини эски шаҳарда истиқомат қилувчилар
келовуза, деса, кўкчаликлар келамиза дея сўзлайди.Баъзан шундай
суҳбатлар бўладики Самарқанддан келган киши тошкентлик суҳбатдошининг
жўнгина айтган сўзидан бироз қизариб ерга қараб
қолади.Масалан:"холамизлагини қизлигини олганмиза".Яъни айтмоқчики:
холамизнинг қизини келинликка олганмиз.
Ўзбекистоннинг деярли
барча вилоятларида ва уларнинг кўп шаҳар ҳамда туман қишлоқларида
бўлганман.Ҳар гал шевада соф ўзбек адабий тилида бошқача маъно ташувчи
қизиқ иборалар ёдга тушса айтиб беришда давом этавераман.
Мана
яна бир мисол.Хоразмлик қизга севикли йигити хушомад
қиляпти:"гўзларингиз қарасига жанимперай" деса қиз:"ўлингизе" дея нозу
ишва қилади.Ё, тавба ўз суюкли йигитига ўлим тилаяптими?Қизиқда.Шундай
эмасми?
Шу ўринда яна ўзбек тили, шевалар хусусида
суҳбатлашгунча омон бўлинг, деб ёзаётганларимга нуқта қўймоқчи
эдим.Лекин омон сўзи сиҳат-саломатликни англатишдан ташқари ўзбекларда
кўп учрайдиган исмлардан бири.Омон бўлинг дейилгани, Суннатулла бундан
буён Омон исмли бўлсин дегани эмас...
Ҳар
гал ўзбек тилидаги сўзларга мурожаат этар экансиз, ҳақиқатан ҳам
янги-янги хазина топгандай бўлаверасиз.Битта нарсанинг бир нечта номда
аталиши ва ҳар бир номни ўз ўрнида ишлатилиши билан фарқланиб туриши
ҳам бор.Масалан, Қуёш, у - Кун, у - Офтоб ва ҳакозо.