Отанинг ўғлига ёҳуд ўғилнинг отага бўлган меҳри ҳақида қисса. Мен бу ёзганим илк ҳикоямни ҳозирда ҳаёт бўлган дадам Ғафуржон Қўзиевга бағишлайман.
(Ҳаётда
ўз фарзандларимни хаммаларини соғ-саломат кўришлик, бағримга босишлик
баробарида умидим ва тилагим; кавбам ва саждагоҳим падари бузрукворим -
дадамни ҳам соғ- саломат кўрай, бағримга босай дейман). Давоми.1-чи ҳикоя Ота кўксига эгилган бошлар Май
ойининг сўнги кунлари. Пойтахтнинг эски шаҳардаги серқатнов
кўчаларидаги уйлардан бирининг дарвозаси олдига қўйилган стулларда
ўтирган одамлар бугун кунни анча исиганини, яқин кунлар ичида
пишиқчиликга ҳам етиб келишлари хақида суҳбатлашар эдилар.
Кўчага
қўйилган стулларда ўтирган одамларнинг кўпларининг ёши катта бўлиб, шу
ёшларига яраша гапирганларида ҳам гаплари салмоқли ва вазмин эди.
Ўтирганларнинг
кўпчилиги қўни -қўшнилар бўлиб уларнинг гаплари ўз ҳовлиларидаги
дарахтию эккан помидору кўкатлари хақида борар, уларнинг орасида ёши
элликдан ошиб қолган жуссаси тўладан келган киши куннинг иссиқидан
қўлидаги рўмолчасини айлантириб ёнидаги шерикларига қарата; - ҳа, умр
деганлари шу эканда, мана соғ саломат шу кунларга ҳам етиб келдик.
Ўлмаган қул етибди деганлар машойихлар. Яқин кунларда бозорларда қовуну
тарвузлар ҳам чиқиб қолади. Ота- боболаримиз қовунни пўчоғи ерга тушдими
куз бошланди деб =исоблаганлар.
Бу гапларни жимгина тинглаб ўтиргандан бири: -Ҳа,
умр деганлари шу эканда, ўтаверар эканда деди ёнидаги қўшнисини гапини
маъқуллаб. Шу пайт ҳовлидан қўлида катта бўш сумкани кўтариб олган ёши
етмишлардан ошиб қолган, чўққи соқолли киши чиқиб келди.
Ҳовлидан
чиқиб келган одамни кўрганлардан бири ўрнидан бир қалқиб, ҳа Азимжон
ака бу жуда катта сумкани кўтарволиб қаерга кетяпсиз, бу сумкага бир
қоп нарса сиғадиёв. Сизга буни кўтариш оғирлик қилмайдими дея берган
саволига:
-Ҳа,
йўқ , оғирлик қилса нима кўп такси кўп, беминнат,
пулини берсам олиб келишади. Бугун ҳовлига одамларни кўп келиши аниқ .
Қозонга керак бўладиган нарсаларни тайорлаб қўймасак бўлмайди дея
йўлнинг нариги томонида жойлашган автобус бекати томон кета бошлади.
Бекат ўриндиғига ўтирган Азимжон аканинг бугун хурсандлиги дунёча бор.
Юзидаги мамнуниятлик бу одамнинг ҳатти- ҳаракатида ҳам ифода топган.
Бир
неча
кунларки ҳарбий хизматга чақирилган ўғлининг икки йиллик хизмати ҳам
ниҳоясига етган. Шу кунларда чолу кампир кечасилари хам бедор
ўғилларининг хизматдан келишини интизорлик билан кутардилар.
Мана бир неча кундирки чолу кампир тонг отмасдан туриб нари бери юмушларини
тугатиб дарров дастурхон ёзар, ўзлари кўпҳамда истеъмол қилмасаларда
лекин ўғлимизнинг насибаси дея дастурхонни турли -туман меваю
ширинликлар билан тўлдиришар эди.
Дастурхон атрофида чой ичиб ўтирар эканлар мабодо кўчадан ўтиб кетаётган мошина тормоз берса ёки сигнал чалгудек бўлса чол дарров ўрнидан туриб ўғлим келдимикин деб кўчага чиқар эди.
Ҳар кунгидек бугун ҳам дастурхон атрофида ўтирар эканлар кўчадан Азимжон ака ҳов Азимжон ака деган товушдан сергак тортган чол ховлига чиқиб дарвозани очганида кўчада турган нотаниш кимсага назари тушди.
-Ассалому алайким Азимжон ака.
-Ваалайкум ассалом, келинг биродар.
-Саломатлигингиз яхшими ака? -Шукур. -Мен сизга хуш хабар олиб келдим , суйинчиcига бирон нарса атаб қўйганмидингиз?
-Ҳа, албатта сўйинчи сиздан айлансин.
-Ўзингиз холосмисиз? -дея нотаниш одамга берган саволидан бироз ҳижолат тортган чол: -Қани ичкарига кирсинлар -деб бу одамни ҳовлига таклиф қилди.
Киракашнинг: -Азимжон
ака меҳмонни кўчада қолдирмайлик дея мошина томонга қилган ишорасидан
сўнггина келган одам билан саломлашиб эътибор бермагани, тонг
қоронғисида тўрт қадам нарида Волга машинаси эшигини очиб, чиқиб
келаётган ўғлига назари тушди.
Киракаш
билан ҳол -аҳвол сўрашни
чала қолдириб тез одимлаб келаётган ўғлини бағрига босганча ўғлининг
"Ассалому алайким ада, адажон саломатмисиз" деган сўзларидан алланечук
бўлган чол кoзларидаги соғинч ёшларини тўхтата олмас, келдингми, соғ-
саломат келдингми дея такрор -такрор сўрайверарди.
Ўғли
келганининг хабарини эшитган қизу куёвлари, қариндош ва қўни -қўшнилардан
бирпасда ҳовли одамга тўлди. Бирор бир йиғинда доимо ҳозиру нозир
куёвларидан бири қозон осган, иккинчиси келаётган одамларнинг ўтирқизиб
нону чойидан хабар олган, куёвларидан миннатдор чол эса уларни доимо дуо қиларди.
Азимжон
ака тўй ҳашамларда ёки қадирдон меҳмонлари келадиган пайтларда доимо
Олой бозорига тушар, бу бозордаги мева ва сабзавотлар бошқа бозордагига
нисбитан қиммат бўлсада лекин сара бўлганлигидан олган нарсаларидан ўзи
хурсанд бўлар эди.
Бугун бозорни айланар экан ўзининг эски
қадирдонларини учратиб қолди. Дўстларига ўғлининг ҳарбий хизматдан
келганини айтиш билан бирга, дийдор ғанимат дея уларни чойхонага таклиф
қилди.
Уйдан
чиқганига тўрт соатлар бўлиб қолганидан апил -тапил олган нарсаларини
аравачада чиқартириб олгач йўл ёқасидаги таксилардан бирига юкларини
жойлаштириб йўлга тушди.
Такси уйи олдига яқинлашар экан,
дарвоза олдида тумонат одам турганидан "ҳа анча кечикиб қолибман. Мана
одамлар ҳам келиб қолишибди" деган ўй кечди кўнглидан.
Такси
тўхтаб, Азимжон ака мошинадан тушар экан, уйи олдига яқинлашаётганида
эътибор бермагани куёвларининг тўн кийиб белбоғ боғлаганларига назари
тушди.
Кўча эшик олдида турган тумонат одамларнинг юзларидаги
ғамгинликдан хайрон бўлган чол,булар орасидан қайнотаси томон келиб уни
қучоқлаб йиғлаб юборган куёвининг ҳатти- ҳаракатидан ҳайрон қолиб:
-Тинчликми болам -деди.
-Ада, адажон, айрилдик, айрилдик - деган сўзларини эшитибоқ шошиб ичкари томон кириб кампирини номини айтиб -Қанисан
Роҳила, қанисан -дер, охирги йилларда анча дардман бўлиб қолган кампирим
наҳотки дунёдан ўтган бўлса деган ўй билан уни уй хоналаридан изларди.
Роҳила
холанинг кўзлари ёшга тўлган, чолнинг назарида кичик жуссаси янада
кичрайиб қолган кампири меҳмонлар учун ажратилган хонадан чиқиб чоли
томон юрар экан кампирининг болам-болам деган сўзларини эшитиб турган
жойида қотиб қолган эди.
Ўтган асрнинг 20 -чи йилларининг охири, бутун давлатда бўлгани каби қимматчилик
авжига чиқган маҳаллари тирикчилик ғамида Чустдан Тошкентга иш қидириб
келиб қолган ва яхши иш топиб бинойидек тирикчилигини ўтказган,
шунингдек ота -онасига ҳам моддий томондан доимо ёрдам бериб келган Азимжон ака кейинчалик Тошкентдан уйланиб шу ерда қолиб кетган эди.
Азимжон
ака ҳалол ишлади, уй ҳам қурди, оилада икки қиз ҳам туғилди. Ўзбек учун
қиз ҳам азиз фарзанд. Аммо оилада ўғил боланинг туғилиши, бу оиланинг мустаҳкамлиги, шажарасининг давомийлиги асоси бўлганлиги учун ҳам кўп хонадонларда ўғил туғилишини интизорлик билан кутишади.
Азимжон
аканинг ҳам ёши элликдан ўтганда ўғил кўрди. Яккаю ёлғизи ўғлига бўлган
чексиз меҳри -муҳаббатидан ҳам кўп вақтини ўғли билан ўтказар, доимо
бирга юришар, дам олиш кунлари театр ва кинотеатрларга боришар, қўни
-қўшнилар ҳам ота -боланинг доимо бирга юришларига ҳавас қилишар эди.
Чол
ўрта бўйлик бўлиб гавдаси ҳам ўзига яраша эди. Аммо ўғли аксинча бўйдор
бўлиб, чўзиқ юзли, қалин қошлигидан амакиларига тортган эди.
Маҳалладаги
бўйга етган қизларнинг нигоҳини ўзига торта олган ўғилларининг
улғайгани сари ота-оналарининг мақсадлари фарзандларини тезроқ
уйлантириш ва набирали бўлишлик орзу - ҳаваси бирзум бўлсада уларни
тарк этмас эди.
Ўзбек оилаларида фарзандлар тарбиясида оналар ҳам кўпроқ масъул эканликлари, оталарга қараганда фарзандлар билан
оналар кўп вақт бирга бўлишлари аниқ.
Лекин ота болага эътибор
берган қўни -қўшни, маҳалла- кўй Азимжон аканинг фарзандига бераётган
ибратли тарбиясидан бу оилага анча ҳурматда эдилар.
Бугун тонгда
кутиб олганлари оиланинг шодлиги бўлган ўғиллари узлуксиз келаётган
меҳмонларнинг анча селгиб қолганидан ўзига яқин дўстларини кузатиб қўймоқчи бўлиб кўчага чиқанида ногаҳоний тезликда келган енгил машина босиб кетганлиги оқибатида фожиали халок бўлди. Бундай айрилиқ дарди чолни ётқизиб қўйди. Орадан бир йил ўтмай Азимжон ака ҳам оламдан ўтди. Ўлими олдида бошида турган
кампири, қизлари ва куёвларига сўнги васияти-уни ҳам ўғли кўмилган
қабрга кўмишларини, тириклигида доимо ўғлининг бошини бағрига босиб
эркалатгани, бу дунёда юзига боқиб тўймаган нури дийдаси бошини кўкраги
устига икки қўли орасига қўйишларини сўради.
Чолнинг васиятини бажардилар. Тириклигида доимо фарзандига талпинган ота яна ўғли ёнида эди.
Қабристондан қайтаётган одамлар орасида келаётган қўни -қўшнилар маъюс, бошларини кўтармаган кўйи гапиришиб келар эдилар.
-Бугун кун анча исиди.. деди бири иккинчисига. Оғир гавдаси билан юрганида тезда терлаб кетадиган ва юзидаги терни артар экан.
...-Ҳа,
яқин кунларда пишиқчиликга ҳам етиб борамиз. Ўлмаган қул етибди деб
шунга айтган эканларда машойихлар деди иккинчиси унга...
