Ёдгор Турлибеков Бугунги ўзбек мухолифати муаммолари 20
йилга чўзилиб кетган диктатор зулмидан эзилиб чарчаган халқимизнинг
саробга айланган бугунги орзу-умидлари ҳаммамизни ташвишга солаётгани
сир эмас. Яқин тарихимизни олганда МДҲнинг Украина, Грузия ва
Қирғизистон каби мамлакатларида халқ билан чамбарчас бирлашган
мухолифатнинг қатьий кураши туфайли бир неча рангли революциялар амалга
оширилди. Бу мамлакатлар мухолифатчилари ўзлари овоз бериб сайлаган
собиқ компартия етакчилари президент бўлиб олганларидан сўнг ўзларида
мустақиллик туфайли юзага келган имкониятлардан етарли фойдаланишда
улар советчасига эътиборсизликларини давом эттиравердилар. Мамлакат
иқтисоди, инсон ҳуқуқлари ва ўз фуқароларини озодлик ва эркинликлар
билан таъминлаш каби кўп соҳалардаги уларнинг суст амаллари ва ўз
вазифасига кириш олди халқ олдида берган тантаналик қасамёдларини ҳам
тез унутиб қўя бошлаганлари натижасида бу президентлар умумхалқ
норозилигини уйғотган эдилар. Бунга қарши курашга отланган
муҳолифатчилар ўз вақтида халққа очиқча мурожаат қилиб, уларнинг қилган
митинг ва намойишлари, ҳукуматдан қилган қатьиян ва расмий қилган
талаблари амалга ошиб, демократик сайловлар ўтказишга эришдилар ва бу
сайловларда мухолиф кучлар ўз номзодларини қўйиб муваффақият қозонишди. Сўнгги
вақтларда Молдавияда коммунистларнинг сайловдаги овози анча фарқ билан
устун келсада, уларнинг овозлари қалбаки деб топилгач, пойтахт
кўчаларида коммунистларни қўллаб юз минг кишилар бир неча кунлик
норозилик чиқишлар қилдилар. Лекин жалб этилган давлатнинг қуролланган ички
ишлар ва ҳарбий кучлари ёрдамида бу оломонлар тезда бостирилиб тарқатиб
юборилди. Афсуски, Ўзбекистонда ҳам коммунистларнинг етакчиси Ислом
Каримов президентликка сайлангач, унинг авторитар бошқарув режимига ўта
бошлагани, мухолифатимиз томонидан етарлича баҳоланмади ва бунга
қарши норозилик акциялари ўтказишнинг айни долзарб нуқтага етганида ўша
пайтларда етакчи ва халқ ишончини қозонган “Бирлик” халқ ҳаракатида
бўлинишга юз тутилди. Умуман айтганда бу ҳаракат ичидан кутилмаганда
“Эрк демократик партияси” ажралиб чиққан кунларда ҳам халқнинг умидлари
ҳали сўнмаган эди. Кейинчалик бу иккига бўлинишда унинг афзалликлари
хақ ўйлаганича бўлиб чиқмади ва Ўзбекистонда мухолфатчиларнинг иккига
бўлиниши айтарлик даражага кўтарилиб етолмади дейиш мумкин. Чунки,
мухолиф кучлар ўртасидаги иккига бўлиниш халқ кутганидай натижаларни
бермади ва улар ўртасида бир - бирларини қўллаш ўрнига аксинча ўзаро
тескари муносбатлари ривожланиб бориши биринчидан халқ умидларини
чиппакка чиқарган бўлса, иккинчидан бундай ишлар диктатор учун айни
муддаога айланди.. Хуллас, икки мухолифатнинг икки томонга тортиш кучи ошиб
боравериши натижасида муҳолифатнинг кутилган манзил ва мақсадларига
етиш кучлари ҳам икки марта камайиб бориши оқибатида қанча муддатга
чўзилса шунча ўлчамда уларнинг сусайгани кузатилди. Ўзбек
мухолифатидаги бундай танглик жуда узоқ чўзилиб мана иккинчи ўн йиллик
тўлиб бораётирки, уларнинг муваффақиятсизликлари ва бирор ютуққа
эришмаганлиги қанчалик ачинарли бўлса, ҳаммада туғилган умидсизлик
кайфияти унданда оғир ҳолатни келтириб чиқараётир. Нега шундай бўлди,
деган бу жумбоққа кўпчилик кишиларнинг Ўзбекистонда бу иккига бўлинган
мухолифат етакчиларининг нўноқлиги эмас, уларнинг бир - бирларига
суяниш ва елкадош бўлиш ўрнига бир-бирлари билан ўзаро ғажишиб
келаётгани сабаб деб кўрсатмоқдалар. Баъзилар эса, ҳийлакор Каримовнинг
ўзи умрбод президент бўлиб қолиш учун мухолифатга қарши халқнинг оғир
кунига сув ва ҳаводек зарур маблағдан ҳар йили жуда катта қисмини
куч структураларини ушлаб турилишига ажратиб келаётганини сабаб
дейдилар. Бу катта маблағлар ўз халқини занжирбанд ва тилсиз ушлаб
туришда айни шу миллат фарзандларига резина таёқ ва қурол, ортиқча маош
ва техникалар берилиб, уларнинг халққа қарши билак кучларидан
фойдаланишдаги зўравонлик йил сайин ортиб, бундай катта маблағлар фақат
диктатор мақеъини мустаҳкамлаш учунгина хизмат қилмоқда. Демак, ўзбек
халқининг асосий бойликлари таланибгина қолмай, бу бойликларнинг яна
катта қисми айнан шу халқнинг қуллиги учун улар қўлларига солинган
кишан ва бўйинларидаги сиртмоқ вазифасини адо этиб келар экан, бу
бечора халқнинг ўз пули ўзига қарши ишламоқда дейиш ҳам мумкин.
Ўзбекистон муҳолифатининг ўзаро келишолмагани хақиқат экан, бундай
ҳолатда унга қарши ҳукуматнинг қўли албатта баланд келиши аниқ ва
турган гапга айланди. Дарҳақиқат, бундай муҳолифатнинг кучи худди қари
эшакнинг бир қоп унни кўтаролмай йиқилиб, ўрнидан туролмай ётганини
эслатмоқда холос. Ёки президентликни даво қилаётган икки лидернинг кўп
йиллардан бери демократия ва халқ манфаатлари четда қолиб кетиб,
уларнинг ўзаро айқашиб келаётганлиги эса, бу икки айғирнинг бир мода
эшак ортидан кўп йиллар югуриб келгани ва тишлашавериб тишлари ҳам
тўкилиб, ўзларининг қариганларини ҳам сезмай қолаётганига кўпроқ
ўхшатиш мумкин. Энди бу мухолифат сардорларининг қанчалик
курашаётганликларини англаган бўлсангиз, аз баройи худо деб айтганда,
қани улардаги диёнат ва матонат, қани улардаги халқ ишончига бўлган
садоқат ва содиқлик, хеч бўлмаганда олайлик оддий инсонлардаги
масъулият ва уятдан уларда заррача қолганига бугун бирор ишонадиган бир
гўл қолди дейсизми? Шундай экан, хулоса қилиб айтганда, эссиз ўзбек
халқининг ишончига суиқасд қилган мухолифат раҳбарлари ҳам, унинг қанча
умидлар билан сайлаган президенти ҳам халқ ишончини оқлаш ўрнига, улар
бу улкан жафокаш ва захматкаш халқнинг кўзини бўяб, минг баҳоналар
топиб, 20 йилдирки, халқни анов-мановлар билан алдаб келмоқдалар.
Афсусларким, бундай анов-мановлар асири бўлган айрим калта фаҳмлар
шундай улкан ўз миллатини ҳақоратлаб, бу аслида ўз менталитетимизнинг
намунасида ахир, деб ўз халқи бошига қарата маломат тошларини ота
бошлаганларига нима дейсиз, халқимизнинг айби нимада? Ҳар қадамида
хўрланиб аёвсиз қамоқларга ташланган минглаб ёшлар ўз диёнат ва
эътиқодлари учун аёвсиз таҳқирланиб, экстремист ва террористларга
айлантирилиб, темир панжара ортида узоқ муддатли маҳкумлик азобларини
чекарканлар, уларнинг кўпчилиги шунчаки мўмин ва мусулмон бўлсаларда, улар
шафқатсиз Каримов тузимига қарши топилиб, унинг гуноҳсиз қурбонларига
айланганлар. Аслини олганда эса, Ўзбекистондаги Каримовнинг ўзи
томонидан амал қилинмаган конституция ва ҳозирга келиб бутунлай бузиб
ташланган конституцион тузимга қарши деб топилаётган ва “емаган
сомсага пул тўлаётган” номозхонларнинг олаётган аёвсиз жазолари, бу
бечораларнинг бугунги оғир қисматлари эмас, деб кимлар айта оладилар?
Энди бу ўта жиноий ҳисобланмиш 159 ва 244 нчи машъум моддалар билан
аслида кимнинг жазоланиши кераклигини англаган бўлсангиз керак дейман? Ҳаммани
ваҳимага солиб, Ўзбекистон ҳукумати ўзининг алоҳида урғулаётган
диний-экстремистлар дейилган ва маломатларга қолиб оғир жазоларга
учраётган бу бечора мусулмонларнинг ота-она, оч қолган болалари,
қариндош ва биродарларининг сони йиллар давомида ортиб бориши билан, уларнинг
ғазаби ҳам ҳозир эътиборли даражага етиб улгурган. Халқ эҳтиёжларига
мустақиллик ҳадя қилиши лозим бўлган кўп эркинликларидан халқни ўз
зўравонлиги билан мажбуран маҳрум этиш, бугун диктаторнинг халқ ва
Жаҳон жамоатчилиги олдидаги жавобгарликни бир неча марта оширади. Натижада
бундай шафқатсиз тузим бугунги кунда ўзига қарши “Ваҳобийлар”, “Хизбут
Тахрир”, “Акрамийлар”, “Нурчилар” ва “Ўзбек Ислом харакати” ва ҳоказо
каби умумий олганда катта кучга эга бўлган яна бир диний муҳолифатнинг
юзага келишига ҳам сабаб бўлди. Шундай қилиб, ўз-ўзидан бугун
конституцияга хилоф равишда навбатдаги ноқонуний муддатга уялмай
сайланиб олган Ислом Каримов режимига қарши бугун Ўзбекистонда қарши
турган тўртта муҳолифатни мавжуд дейиш мумкин. Буларнинг биринчиси
иккига бўлинган ва хозир фалаж ҳолатига айланиб улгурган икки мухолифат
бўлса, учинчиси диний мухолифат бўлиб, тўртинчи мухолифат эса,
хозирча бошқарувчисиз тарқоқ бўлсада қаттиқ босимларга тишини тишига
қўйиб чидаб келаётган халқ агар кўтарилса, бу жуда катта бузғунчи
стихияга етакловчи кучга эга бўлган халқнинг норозилик харакати мавжуд
деб айтиш мумкин. Асосий ва ҳал қилувчи бу харакат доим президент
Каримовнинг диққат марказида бўлиб, хозирча диктатура режимининг қаттиқ
назорати остига олинганини кўриб турибсизлар. Андижондаги тинч аҳолига
ўқ узиш операцияси Каримовнинг ўзига хос экспериментал чораси бўлиб,
бунинг қайсидир маънода Каримов фойдасига зўр-базўр ҳал бўлcада,
унинг диктаторга эмас, балки кўп қурбонлар берган халққа жуда қимматга
тушганлигини эътироф этиб ўтиш жоиздир.. Негаки бу операциянинг бошқа
қайтарилмаслиги ва агар у қайтарилса, албатта бу гал халқнинг фойдасига
ҳал бўлиш эҳтимоли кучлироқ дейиш мумкин. Чунки “Кўр ҳассасини бир
марта йўқотади” деганларидек, оломоннинг бундай хавфли қалтис ишларда
ҳарбийларга ҳеч бўлмаганда тош отиб бўлсада ўз ҳақларини юбормаслик
учун албатта бу сафар унинг сергакроқ ҳаракат қилишини кутиш мумкин. Хўш
сизнинча бугунги муҳолифат нима қилиши керак деган савол туғилиб унга
ҳаммамиз жавоб бериб ўтишимиз керак. Менимча бу муҳим саволга жавоб
сифатида: Давлат ичида ҳам ва унинг мухолифатида ҳам янгиланиш ишларини
бошлаб, энг муҳими келажакнинг ўз эгалари бўлган ёшларимизга кўпроқ
ишониб, кўп ўринларимизни қайноқ юракли ва толмас ёшларимизга мардлик
билан бўшатиб берсак, деган бўлар эдим!
