 Бундоқ ўйлаб қарасам мутелик, тобелик болалигимиздан онгу шууримизга сингдириб борилар экан. Бу ҳислат деймизми ё иллатлар ўзбек оилаларининг фарзандлар тарбияси борасидаги асосий мезони экан, десам айрим дўстлар фикримга қўшилмасликлари табиий. Шунинг учун ҳам айтганим сўзлар, яъни мутелик, тобелик руҳида тарбияланишимиз асосларига озроқ тўхталиб ўтмоқчиман. Албатта бу мулоаҳазалар тугал эмас, баҳсталабдир. Агар шундай бўлса, бу борада бошқаларнинг ҳам фикр-мулоазаларини ўрганиш фойдадан холи бўлмас.
Келинг, асосий мавзуга ўта қолайлик. Бир ўзбек оиласида туғилган бир неча фарзанд тавсифлари ҳақида сўз кетганда ота ёки она бу борада суҳбатдошларига сўзлар эканлар тахминан қуйидаги мазмундаги суҳбат шоҳиди бўлишимиз мумкин. Масалан, ота:
"Уч ўғил бир қизим бор. Худога шукур, ҳаммалари ҳам дурусткуя, аммо каттаси ақлли, нима десам қулоқ қоқмай қилади, ўртанчаси меҳнатсевару сал қайсарлиги бор, кичкинаси жуда сурбет чиқди. Э, десанг бе дейди, гап қайтаради. Ўзини билганидан қайтариш жуда қийин. Қизимку онасига тортди. Ҳарқалай уй-рўзғор ишларига кўмакчи."
Ёки қиз фарзанд ҳақида айрича фикр ҳам эшитиш мумкин: "қизим шунақанги ўсал чиқдики, уни ундоқ, буни бундоқ қилиш керак, деб ҳатто онасига дарс беради ..." ва ҳакозо.
Ана энди юқорида айтилганларни устида бироз фикр юритайликда мутелик, тобелик руҳида тарбияланишимиз сабабларини кўришимиз мумкин.
Бизда ўз фикрига эга фарзандлар болалигиданоқ ота оналар томонидан: "қулоқсиз, ярамас", дея қисту бастга олиниб, камситила бошланади. Нима, десангиз қулоқ қоқмай бажарадиган лаббайчи, ҳар онда кўзингизга қараб, яна нима буюрасиз, дегандай кўзини мўлтиратиб қараб турадиган болалар юввош, мўмин қобил, дея олқишланади.
Албатта одоб аҳлоқи ҳавас қилгулик, комил фарзандлар тарбиясини олқишлаш керак. Лекин ҳадеганда ҳоҳ тўғри, ҳоҳ нотўғри истагингизни адо этишга тайёр фарзандлар келажакда кимлар бўлиши мумкин, ҳечда ўйлаб кўрганмисиз?
Мен бу мисолни нега келтирдим. Сабаби бизнинг тарбия усулимиз давлат ва ҳукумат сиёсати даражасига кўтарилган. Мутелигимиз ва тобелигимиз, бугунги аҳволимиз сабаблари кўпроқ ана шунда , деб биламан.
Оила давлатнинг асоси, дейилади. Оилада қанча кўп муте, тобе фарзандлар тарбияланса жамиятда ҳам қулсифатлар шунча кўпаяди. Ўзбек оилаларида узоқ йиллар мутелик руҳида тарбияланган болалар кўпайиб кетмадиими?
Айримлар айтишлари мумкин. Ана болаларимиз бугун дунё кезиб юришибди. Ишлашяпти, ўқишяпти...Тўғри, лекин ўқишга кетаётганлрига ҳам фақат ўз касби бўйича бир томонлама мутахассилигини ўрганишгагина рағбат бўлишини тайинлаб жўнатамиз. Ҳар хил сиёсатларга аралашмай, тинчгина ўқишингни ўқигин болам ва ҳакозо. Ёки ишлагани кетаётганларига эса: бошлиқларингни гапини икки қилма болам. Натижа эса маълум, қайси бир мамлакатда ўқиб ё ишлаб юрмайлик деярли кўпчилигимиз камситилган ё хўрланган, паст назар билан қараладиган миллат даражасидамиз.
Ўзбекистондаги бугунги диктатура режими ҳам оиладаги аҳволни акс эттириб туради. Қайси лавозимдор энг юқоридаги биринчи раҳбарга бўйсунмаса, демак у яхши раҳбар эмас. Юқорининг талабларини тўғрими ё нотўғри сўзсиз бажарган кимса яхши.
Таассуфлар бўлсинки, асосан четга чиқиб олган бир ҳовуч ўзича мухолифатчилар раҳбарчалари ҳам шундай. Бир такшилотида ўзи билан бирга ҳисобласа икки ё учта , нари борса тўртта тарафкаши бор. Ўшалар бир раҳбарчаси билан тўрт танга грант олиб хожачасининг айтганини қулоқ қоқмай адо этиб юришади. Улар яхши. Илло, уларнинг хожаларининг асл башараларига ёпишган ниқобни сал очишга ҳаракат қилиб кўрингга, энди суттиши чиққан лайчалар каби чийиллашлиб қолишади. Демак айрим ўзича мухолифатчиларга ҳам мутелар, тобелар керак. Ўз фикрига эга кишилар керак эмас. Чунки улар оқни оқ, қорани қора , деб айтишади.
Нима қилиш керак?
Жавоб битта: эзгуликнинг кечи йўқ, дейишади. Ҳар биримиз ўзимиздаги мутелик, тобелик иллатларидан ҳоли бўлишимиз керак. Ўшанда бошимиздаги ҳукмдор ва ҳукмдорчалардан қутуламиз. Лекин афсуски, бу жараён узоқ кечадиганга ўхшаб турибди.
Р. Обидов.
|
