 Маҳалламизда Омна шанғи деган хотин бўларди. Исми балки Омина ёки Амина бўлса керагу, у оддийгина сўзни ҳам овозини баланд қўйиб айтгани учун шанғи лақабини олгандир. Шанғи сўзини аслида водий томонларда шанқи, деб ҳам талаффуз қилишади. Ўрисчада шанғи сўзи горлодер, крикунья ҳам дейиларкан. Ҳақиқатан, шунчаки суҳбат чоғи ҳам томоғи йиртилгудай сўзлайдиганлар гоҳида бўлсада учраб туриши бор гап. Лекин ҳозир у эмас, Омна шанғининг айрим бошқа хусусиятлари ҳақида ҳикоя қилмоқчиман.
Омина шанғининг ранги рўйи жуда қоп-қора эмаску, ҳарқалай оппоққина ҳам эмас эди. Рангни нима даҳли бор бу гапларга, демай туринг, илтимос. Даҳли борлиги учун атайин айтяпман. Аммо у ҳақда кейинроқ...Ҳозир эса...
Дунёга келганки ҳар бир инсоннинг ҳеч бўлмаганда бир орзуси бўлади. Кўпчилик орзусини ташига чиқариб айтавермайди.
<!--more-->
Орзусини дуч келганга дастурхон қилиб ёяверса ушалмайди, деган гап ҳам бор.
Хуллас, кўп қатори Омина шанғининг ҳам ўзига яраша орзуси бор эди. Бошқалардан фарқли ўлароқ у орзусини дуч келганга шанғиллаб айтаверар эди. Гоҳида у итми ё мушукми ёнидан ўтиб қолса ўшаларга ҳам: "ўв, биласанми...", дея орзусини айтаётганини кузатишингиз мумкин эди.
Омина шанғи оппоққина, дўмбалоққина, қўл бериб кўришганда бошқаларга озор етмайдиган кафтлари юмшоққина ўғил туғишни ва у колхозга раис бўлишини орзу қиларди. Бир қараганда амалга ошиши мумкиндай орзу. Лекин Омна шанғи ўттиз ёшга тўлган бўлсада, ҳануз куёвга чиқмаганди. Эри йўқ хотин бола туғиши мумкинми? Худо бераман, деса ҳеч гап эмас, деганларидек мумкин экан.
Маҳаллада хотинини уч талоқ қўйиб, қайта никоҳланиш учун қоридан йўл сўраб юрган Сотти гушга Омна шанғи уч кунгинага хотин бўлишга рози бўлибди. Соттивойни исми ёнига гуш қўшиб айтилишига сабаб эса, унинг бармоқлари титилиб, қўли ҳеч силлиқ бўлмаган, бир нималар тошган, аммо терисини ранги оқ-сариқдан келган, гавдаси ҳам йўғон киши бўлган.
Омина шанғи учта лозим ва бир кўйлак эвазига Сотти гушга уч кунга ёстиқдош бўлгани рост дейишади билганлар. Билмаганлар, наҳотки, дея бош чайқаб қўйишади.
Лозимларни биттаси чит, иккинчиси бўз, учинчиси сийқаси чиққан энг арзон атлас матоҳданлиги ва ўша уч кун ичидаёқ пароканда бўлганини ёшу кекса бири қўйиб, бошқалари ҳануз ҳангома қилиб юришади. Шу гаплар қанчалик рост бунга кафолат йўқ албатта. Гапнинг энг асосийси ва қисқаси, уч кундан сўнг Соттивойдан ажрашган Омна шанғи орадан етти ой ўтиб, чалароқ бўлса ҳам бир ўғил туғади.
Қаранг, оппоққина, дўмбалоққина. Аммо раисликка бопми ё йўқ, бир ковушга сиққудек кичкина, гўдак бўлгани эса аниқ ўшанда.
Орадан йиллар ўтди. Қайта қуриш деган замонлар келди. Гўрбачўп деган тракторчими ё комбайнчи президент бўлиб қолди. Замонанинг зайли билан замин чархпалагими, дунёнинг кажрафторими тескари айлана бошлади. Омна шанғи кабиларнинг ови бароридан кела қолдику. Шанғи ва у кабиларнинг болалари бор овоз билан қайта қуриш, ошкоралик, дея бошқаларнинг кўнглидаги неча асрлик орзуларини томоқ йиртиб, қичқириб айта бошлашди. Инқилобни ватанпарварлар қилади, меваларини эса чинқироқ маймунлар ейдилар, деганлари шундан бўлса ажаб эмас.
Омина шанғининг Ўрисияга кетиб, тракторчиликка ўқиётган оппоққина, дўмбоққина, ёши каттайиб Сотти гушга тортган ғўладай боласи мол дўхтири деган диплом сотиб олибди, деган гап овоза бўлди. Туғилган ерига қайтиб келиб, оппоқ кўйлак, оппоқ дўппи, оппоқ шиппак ва ҳакозо оқ кийимлар кийиб олиб, тишларини алламбало билан чўткалаб оқартириб, намойишкорона тиржайиб юрадиган бўлди.
Хуллас Омна шанғининг орзуси ушалди. Жаа, унчалик калхўз бўлмасаям мундайроқ бўлса ҳам Баққи пермер бўлди. Локин, пермерликда уч ой ичида уч юз қорамолни паққос туширган Сотти гушни пушти паноҳи, Омна шанғининг эркатойи панжаралар ашуласини варанг қўйиб, етти йил ўтириб чиқди.
Баққи у ёқдан хулқи тузалиб чиққандир, десангиз янглишасиз. У панжара ортидан янги ҳунарлар ўрганиб чиқиб, кўпчилик ҳаққини ейишга ҳалқаро миқёсда фириб устаси унвонига эга, дейишяпти билганлар.
Баққи онасидан мерос шанғиликни ўз бўйнига мерос қилиб осиб олибди. Чалароқ отаси Соттивой, саккизинчи хотинининг зўрлик зуғумларига чидамай ўзини-ўзи осиб қўйибди, деган гап тарқади. Унинг шалвираган, узоқ осиқлиқ туравериб, қорайиб кетган танасини охирги марта Омна шанғини томи тушиб кетай, деб турган эски ҳожатхонасида кўришибди. Лекин халойиқнинг тавқи лаънатидан чўчиб, золимнинг зулмидан тўсатдан тарки дунё қилди, деб элга маърака эълон қилишган экан. Эмишки зулмбош, Сотти гушнинг калхўзга раис бўламан, деган падарлаънат боласига ўчакишиб шахсан ўзи у ёқларга бориб, осиб келганмиш, деган мишмишларни Баққи ҳўкиз болалатиб, сутини ичиб юрибдиймиш. Албатта бу гапларнинг ҳаммаси мишмиш бўлиши ҳам мумкин. Ахир Баққи ҳўкиз ўзи мишмиш билан туғилганку.
Булардан ташқари Омна шанғидан мерос бўлиб Баққига уч-тўрт иллат юққани ҳануз сезилиб қолади дейишяпти билганлар.
Масалан, аллақайси бир мамлакатда ҳўкизлар қизил матони кўрса, шохини тираб, югурар экан ўшанга қараб, бизннинг Баққи ҳўкиз эса, оқ латтани кўрса кўзлари ола-кула бўлиб кетар ва оғзидан сўлаги оқиб ҳура...эй, узр, мўрай бошларкан. Айниқса оқ рангли курсини кўрса умуман эс-ҳуши бошидан учадиган касалга йўлиққанини бошқаларни қўяверинг, унинг ўзи ҳам очиқчасига овозалар қилармуш.
Уйининг ертўласида тиргаклари майишиб кетган, ранги қуёш қизиғи-ю, ёғин-сочиндан унниқиб кетган бўлса ҳам бир дона оқ курси сақлашни одат қилган. Гоҳи тунлари уйқуси қочса, ертўлага тушар ва ўша курсига бориб кетини қўйгач, бироз ором топадиган бўлиб қолган, дейишади.
Қизиғи шундаки, Баққи ҳўкизнинг орзуси ҳам онасиники каби калхўз раиси бўлиш экан. Аслида бу орзусидан кечмоқ истаб анча уриниб юрган кезларда, унинг рўпарасидан бир чийиллоқ чол чиқиб қолибди. Етмишга кирса ҳам иягига тук битмаган кўса чол унга пешво бўлибди ва: "ман сани раис қиламан", деганмиш. У чийилдоқ чол ҳақида ҳам алоҳида ҳикоя ёзиш ниятим бор.
Лекин ҳозирги замонда калхўз-палхўз деган нарсалар қолмаган. Демак Баққи ҳўкизни орзуси ушаладими ё йўқми даргумон. Чол ёлғондан уни раис қиламан, деб лақиллатиб юрган. Сабаби, ўлиб-нетиб қолсам Баққи ҳўкиз тобутимни кўтаради, деган таъмаси бор холос, чолнинг дейишяпти билганлар. Яна ким бўлсин, у тулки чолни миясида яна нима шумликлар.
Нима бўлганда ҳам орзуга айб йўқ, дейишади. Айтинг-айтинг Баққи хўкиз бирор-бир қассобнинг қўлига тушиб қолмасинда...Тушиб қолса нима, дейсизда...Ахир оппоққина, дўмбалоққинаку... Қассобга ёғ қайғу, хўкизга жон қайғу бўлиб қолмасмикан?...
Ризо Обидов
|