Баъзида айрим одамларимизга қараб туриб, кулдургувчи ё куйдургучи сўз айтгим келиб қолади. Лекин бу ҳунаримнинг чатоқ томони шундаки, пиёз ҳақида ёзаётиб,  унга ўхшаган бир кишини назарда тутган бўлсам юз кишидан нолиган мактуб оламан.

"Э, ака, менинг лақабим пиёз эканини билиб, атайдан мени масхара қилибсиз", деган мазмунда.  Э, барака топкур бу ҳақиқий ўша мантипурушнинг пиёзи ҳақида, деб қасам ичсангиз ҳам ишонмайди. Йўқ, сиз ёзган пиёз у эмас менман, деб оёқ тираб туриб олади. Ноилож, муроса учун, "а, хўп сен бўлсанг бўлақол", десангиз. Ана айтмабмидим менман, дея яна авж олади...

Шунинг учун бу гал нарсалар ҳақида сўзламасликка ўзимга ўзим сўз бердим. Фақат котталар ҳақида ўртоқона ҳазил ёзмоқчиман.

Котта катта бўлгач унинг эшагиям катта бўладида. Эшшак қирчонғи бўлса унинг эгаси нима бўлади? Қирчанғи бўлади, дейсизми? Э, астоғфуруллоҳ, денг. Ҳукуматни ҳақорат қилганлик учун жавобгарликка тортиб юборишлари мумкин. Ие, эшакни қирчанғи, деса қанақа жавобгарлик, дея кўзингизни лўқ қилманг. Эшак простой эшакмаску, у ҳукуматга қарашли, ўшанингчун жавобгарлик бўладида.

Баъзилар айтишадики, фалончининг мушугини пишт, демаган бўлсам, нега тўнини тескари кийиб олди, ҳайронман, дейишади. Ҳа, мушугини пишт, демагандирсизу эшагини ҳиҳ, деб думига тепиб қўйгандирсиз.

Мен ҳам шунақа билмасдан чўчқани-чўчқа, тўнғизни-тўнғиз ва ҳакозо деб қўядиган одатим бор. Ҳаётий тажрибаларимдан келиб чиқиб, бир жуфт маслаҳат айтгим бор.

Мабодо катта кўчада ёки бўлмаса пана ёҳуд пастқамда фоҳишани кўриб қолдингиз, нима қилиш керак? Асло уни юзига фоҳиша, дея кўрманг, юз кўзингизни шилиб олмагунча тинмайди баччағар.

Ёки бўлмаса бировнинг чўнтагига куппа-кундузи  қўл суқаётган киссавурга кўзингиз тушиб қолди, нима қилиш керак? Ҳа, ўлманг, кўзни чирт юмиб ўтиб кетавериш керак. Агар бу айтганнинг тескарисини қилсангиз, тўнингизни аврасини йиртиб, астарини тескари кийғазиб қўйишади.

Дарвоқе, коттанинг катта эшшаги ҳақида гапни бошлагандим. У кишининг эшаклари ўзларига ўхшаб бирам ҳанги, бирам тишлоғуч ва тепонғучки асти қўяверасиз. Қаёқдан биласан, десангиз...Келинг, яхшиси  бир бошдан айтиб бера қолай.

Мамарайим, деган тутинган дўсти бўларди коттанинг. У коттанинг эшагига учқашаман, деб орқасидан келиб ёпишганда бошига шунақанги тепки тортганки, у бечора юзтубан ағанаб, ҳушига келганда телбахонадалигини билмай, "ўв, манчи ман, гиройман, манчи ман дунёни сўравомман", деганча девонага айланганча қолган.

Оббо, яна қовун туширибманку. Дунёда Мамарайимни исмига монанд ягона яна битта жинни бор. Ўша даъво қилиб қолмаса бўлди, мени ёзибсан, деб. Мабодо Мамарайимники сизга тегиб кетган бўлса узр.

Мамарайимдан бошқа персонаж қуриб кетмаганку, бошқа бир банги ҳақида ёза қолай. У найнов ўзи дурусткуя, онасининг  қорнидан туғма хасталик билан дунёга келган, кўкнорихаёл деган лақабиям бор. У ҳам коттанинг эшакини тезагини кўкнор, деб искаб қўйиб девона бўлган.

Уф, яна ножўя персонаж танладимми, дейман. Чунки ким кўп,  найнов кўкнорихаёллар кўп. Ана энди кўраверасиз...

Ҳимм, ҳа майли илҳом келганда айтиб қолмасам кейин қўлим совиса айтиб бўлмас. Бисотимда нима кўп пессонажлар кўп. Пессонажи нима, дейсизда.

Персонаж билан пессонажни деярли фарқи йўқ. Пессонаж ҳам персонаж ҳам ўзбекчасига чиста перевод қилинса  нусха, деган маънони беради. Нусха, дегани бир нарсани копияси эмас, одам турқли нусхани айтяпман. Дарвоқе яна битта камёб пессонаж.

Коттанинг эшагининг думини тагидан тушган қисталоқча бор. Коттанинг эшаги ёзнинг жазирама палласида "иа", "иа" дея кучаниб,  оқмас  ариқдан ичган лойқани  шариллатиб тўкканини кўрган қисталоқ: "бу муздаккина кўпикланиб турган пиводай ҳангшаробни қултуллатиб ютмасам бўлмас", дея шартта сипқориб юборгач,  жинси нималигини билмай девона бўлган, дейишади.

Яна қандайдир алламбало нусхаларга ўхшаш нарсаларни чизиб қўйдим-ми, дейманда.

Бўлар иш бўлди.

Ҳасадгўй, ғаразгўй, ичи қора қурум, кўзи ола-кула, бошига пашша қўнса сирғалиб кетиб,  оёғини синдириб оладиганларнинг коттанинг эшагига не боғлиқ томонлари бор? Келгусида ўшандайлар устида илмий изланаётган ёш илмхўрнинг суҳбатини оламан. Ҳозирча хўўўўш...

Ризо Обидов