Жаҳонгир МУҲАММАД ҲАВЗИ ҚУЛҚУЛУМ(Кундалик китобдан саҳифалар) ЖУМА
14 август, 2009 йил Бугун жуда эрта уйғондим. Ҳали саҳарликка ҳам анча бор. Балконга чиқдим. Уммон гувиллаб турибди. Кўкда ойдинлик аломатлари бўлмаса ҳам бир-икки киши соҳилда юрибди. Бу ерда уйқуси қочган одам ҳар тунда учраб туради.
Мен эса кўрган тушимни ўйлаб ўтирибман. Жумага ўтар кечаси Юсуф Жумани туш кўрибман. Балки унинг ўғли Алишерга сим қоққандим ва Жаслиқдан бирор хабар бўлиб-бўлмаганини сўрагандим, шуни ўйлаб ётган бўлсам керак, деб ўйлайман.
Деразам остида шовуллаётган уммонга термулиб ўтирибману кўз олдимдан кўрган тушим филм каби ўтмоқда׃
Юсуф Жума билан Ҳавайининг Ваикики соҳилларида юрган эканмиз.
“Мен ҳам сизни туғилган кунингиз билан табрикламоққа келдим…”
“Раҳмат. Ҳали унгача анча бор… Жаслиқни бутунлай тарк этдингизми?
“Тарк этаман…”.
“Эсингиздами, Сиз намойишларни бошлаб юбормасдан олдин гаплашгандик. Алишер билан бирга эдингиз. Узоқ гаплашдик. Машрабни қутқардик, лекин Сизни қутқаришимиз қийин бўлади” деган эдим. Ўшанда мен Сизга “Яратган ҳар кимга вазифа беради, Сизга балки сўз айтиш, юракларни ва тафаккурларни уйғотиш вазифасини бергандур? Балки намойиш қилиб кўчаларга чиқишни бошқаларнинг вазифаси қилиб қўйгандур? Балки сиз сўзингизни эркин айтишингиз учун ҳижрат қилишингиз керакдур?” деганимда мендан бироз ранжигандек бўлдингиз. Ундай бўлса, оилангизни чиқариб юборинг, бу зулм остида қолиб кетмасин, дедим. “Бу гапни болаларимга айтдим, лекин улар “Ота сиз қаерда бўлсангиз биз ҳам ўша ердамиз” дейишмоқда, деб унамадингиз. Балки Сиз ҳақ эдингиз ўшанда. Чунки мен ҳам кетсам, ким қолади, деб ўйлаётган эдингиз”.
“Ҳа. Ҳамма кетиб қолаверса, ким курашарди?
“Кураш… Нима учун? ”
“Жаҳонгир ака, шу савол сиздан чиқаятими? Ахир бу миллат учун биз курашмасак ким курашади?”
“Лекин бу миллат сизнинг ёнингизда турмади…”
“Бутун миллатни курашчи бўл деб айта олмаймиз-ку?”
“Мен ҳам айта олмайман. Аммо бу миллатнинг гуллари-чи?”
“Одамларнинг бардоши битган, зулмга қарши бош кўтарадиган каби эди. Мен плакат кўтариб, кўчама-кўча юрганимда улар менга қўшилиб кетишларига умид қилгандим. Бўлмади.”
“Оддий одамларни қўйиб туринг. Ўшанда ҳатто “Озодлик”, “Би-Би-Си”, “Америка овози” радиолари ҳам ўзини четга тортди. Мухолифатман деганлар ҳам ўзини панага олди. Бу ёқда биз уларни сўқирлар дея айблай бошлаганимиздан кейингина тамшаниб қўйишди. Таъна-дашномли мақолаларни тинимсиз ёза бошлаганимиздан кейингина орада битта хабар берадиган бўлишди. Барака топсин, агар Ризо Обид мени қўллаб турмаганда, Нидои Мазлум бўлмаганда балки мен ҳам чарчаб қолишим мумкин эди.”
“Мана ҳозир чарачаб қолганга ўхшайсиз. Шунинг учун келдим, нимагалигини билмоқчиман”.
“Чарчаганим йўқ… Энди бошқа ишларга бел боғладим. Бундан 15-17 йиллар олдин Ислом Каримов ҳақида гапириш, уни танқид қилиш жаҳаннамга тушишдек гап эди. Мухолифатнинг мана-ман деган танқидчиси ҳам унинг номини айтишга қўрқиб, “Ҳукумат” деб танқид қиларди. Мен қатағонларга қарамай уни танқид қилавердим. Ўшанда ҳатто радиоларда ишлайдиганлар менга “тузини ошириб юбораяпсиз” дейишарди. “Тузи ошган” танқидларим бир нечта китобга айланди. Кимлардир устимдан кулишди. Кимлардир менга ачинишди. Лекин менинг мақсадим бор эди. Одамлар онгига “Мана бу одам танқид қилмоқда-ку, биз-чи?” деган фикрни жойлаш эди. Албатта, Сиз каби жасоратли инсонлар билан биргаликда буни жойладик ҳам. Кейинги бир неча йилдирки, одамлар очиқ исмларини ёзиб, Каримовни танқид қиладиган, ҳатто уни ошириб сўкадиган ҳам бўлишди. Демак, қўрқув синдромини синдиришда нимадир қила олдик. Иккинчиси, мухолифатнинг “даҳо”лари ҳақида гапириш мумкин эмас эди. Гапирдингизми, сизни иғвогар, МХХ хизматчиси, хоин деб эълон қилишарди. 1990 йилларнинг ўрталарида уларни танқид қилган одамни-мени “миллатнинг душмани” деб аташганди. Яъни ўзларини миллат деб билишганди. Уларни танқид қилиш-миллатни танқид қилиш деб ёзишарди. Ўшанда мен очиқ исмимни қўйим ёзардим ва баъзилар аноним тарзида фикр айтишарди. Уни ҳам мендан кўришарди. Бу синдромни ҳам синдирдик. Мана кейинги йилларда уларни очиқ танқид қиладиганларнинг саноғи йўқ. Демак, бу ҳам натижа. Сиз ҳам нафақат Каримовни, балки мухолифат “даҳо”ларини ҳам осмондан узиб, ерга ёпиштирганингиз учун улар Сизнинг номингизни унуттиришга ҳаракат қилишди. Асарларингизни кўрмасликка олдилар. Ҳаракатларингиздан кўз юмдилар. Лекин биз уларга баҳо беришни Сизнинг тақдирингиз билан боғлаб қўйганимиздан кейингина Юсуф Жуманинг дўстига айландилар. Бугун энди Жаҳонгир Муҳаммад ёки Ризо Обиднинг дашномларисиз ҳам улар Сизнинг номингизни баралла айтишга мажбурлар. Айтмасалар хароб бўлишларини англадилар. Бу ҳам натижа. Демак, нималарнидир ўзгартираяпмиз.
Худди ана шундай йўлимизда давом этаверамиз. Бизни сўкишлари, камситишлари, бизга туҳмат, иғво ёғдиришлари мумкин. Бугунга қадар буни кўп кўрдик. Лекин охир оқибат биз айтган йўлга кирдилар ва кирадилар. Битта асов отни қантариш нақадар машаққат, ҳалики бу инсон!
Бугун бу кураш жабҳасида Сизнинг ўрнингиз сезилиб қолди. Жаслиқни ташлаб бутунлай бу томонга келинг!”
“Бутунлай келаман, аммо сизларни Ватанга қайтариб олиб кетиш учун!”
“Мен биз ижод аҳлининг вазифамиз лидер бўлиш, президент бўлиш ёки байроқ кўтариб халқни майдонга етаклаш, деб билмайман. Бизнинг вазифамиз одамларни ана шуларга илҳомлантириш, ўз кучига ишонтириш ва ўз ҳаққи учун ўзи курашишга ўргатишдир. Бу лидерликдан ҳам, байроқ кўтаришдан ҳам қийин иш.”
“Деҳқонча қилиб айтганда, ҳар ким қўлидан келганини қилиши шарт демоқчисизда!”
“Ҳа, гапнинг деҳқончаси шу! Ҳар ким ўзига юкланган вазифани билиши, идрок этиши ва шуни бажариши керак демоқчиман”…
Юсуф Жума хаёл сурганча уммоннинг Қуёш ёрита бошлаган нурли уфқи томон одимлайди. Мен эса бирдан сергак тортаман ва нега доим ўзим гапирдим, нега уни эшитмадим, балки унинг менга айтадиган жуда муҳим гаплари бор эди ва мен бунга имкон бермадим, деб ўзимни қийнай бошлайман…
Бу-ку тушда. Зотан тушимда эмас, ўнгимда ҳам шундай бўлади. Бу фитратимдаги хато эканлигини биламан ва тузатишга уринганим билан тузата олмайман. Фақат гапириш эмас, одамларни тинглаш, улардаги фикр бойлигини териб олиш ҳам маҳорат.
Начора, ҳамманинг ҳам камчилиги бўлади, мен ҳам мустасно эмас!
Дарвоқе, эртага уммон остига саёҳатимиз бор ва яна мулоҳаза қилишга фурсат бўлади. www.jahonnoma.com
