Роман Жахонгир Мухаммад Бу китобни исми Мунавару узи еруг кунларни курмаган, дардларга кул булган, ун гулидан бир гули очилмай сулган онаизоримнинг калбимга оташ, шууримга нур, иродамга куч, бардошимга мадад ва устин булмиш муборак рухларига багишлайман. Муаллиф * ** (Давоми.Бошланиши аввалги сахифаларда) * ** "Катта" мажлислар биносига кириб келганида бошининг огриги тинмаганди. гуё боши шишиб, арининг уясига айланган, сон-саноксиз арилар гувиллаганча ташкарига чикишга урингандек бош деворларини тирмалаётганга ухшарди. "Катта" ёрдамчисидан иккита панталгин дориси олиб ичди. Кейин мажлислар залига караб юрди. Минбарда Олий кенгаш раиси ва унинг учун махсус жой ажратилганди. Хар доим мажлисга кириб келганда оёкда туриб каршилаган миллатвакиллари бу сафар унга парво хам килмадилар. Аввалига "мажлис бошлангани учун шундай булди", деб узини овутмокчи булди, кейин юраги оркага тортди. Мажлис залидаги совук рух унинг вужудини кисиб олгандек булди. Совукда колган одам каби этлари жуњукти. Вужудида алланарсалар "жимир-жимир" юра бошлади. Сунгра куксида бир курт урмалаётганини хис килди. Бу курт куксида эмас, юрагининг ичида экан... Оёклари хам узига буйсинмаётганди. Унг оёги унг тарафга, чап оёги чап тарафга тортаётганди. Минбарда узи учун ажратилган жойга кадар булган ун кадам масофани босиб утиш унга бир неча чакиримдек туюлди. Жойига етиб етиб борганда, стулни оркага тортиш учун кули ковушмади. Хатто кулларим хам менга буйсинмаяпти. Нахотки, бу миллатвакилларига кушилиб кулларим, вужудим менга исён килса?! Йук, хали бундай исёнлар куп булади. Бу исёнларни енгишим, енгишга урганишим керак, деб уйлади. "Катта" уз хаёллари билан олишаркан, залда утирганларга караш учун бош кутаришга мажоли йук эди. - Мажлисни олиб бориш тартиби хаккида кандай таклиф бор? Бу Олий кенгаш раисининг товуши эди. "Катта" кириб келаркан хатто у хам урнидан турмади. Нахотки, кечаги вокеалардан бошкача хулоса чикарган булса?! Йук, бу куркок, исён киладиган жасорати йук. Бу каби инсонлар кул каби тугилиб, кул каби улиб кетадилар. Исён килиш улар учун улим демакдир. Урнидан турмагани эса бефаросатлигидан. Унга ким хам "Хуккиз" деб лакаб куйган булса, узукка куз куйгувчи, заргар экан. Аслида бу узук хам булолмайди. Кулни ё кисади, ё катталиги учун бармокдан тушиб колади. "Катта" фалсафий мушохадалар килаяпман, дея бироз енгил тортгандек булди ва куз кири билан аста залга каради. Солижон деган миллатвакили дехкончасига катта-катта кадам ташлаб минбар тамон келаётганди. Солижонни "Катта" узок йиллардан бери танийди. Бир вактлар Комфирканинг мафкура булимида ишларди. Нимадир булди-ю уни хайдашди. У пайтларда бундайлар кучада колмасдилар. Ё улар учун бир лавозим очиларди ёки маош хужжатидан бошка когозга кул куйилмайдиган бир идорага рахбар этиб тайинлашарди. Солижонни хам динга карши иш олиб борадиган идорага рахбар килиб куйишди. Замоннинг чархи айланиб, бугун у хам миллатвакили. Сайлов арафасида руйхатларни назардан утказганда бу эски коммунист, огзидан чикканини билади, хар кадамини уйлаб босади, каёкка бошласак, уша ёкка юради, деб исми шарифини чизиб ташламаганди. Мана энди исёнчилар сафида. Аслида бунинг дарди бошка. У парламент кумиталаридан бирига бошлик булиши керак эди. Хатто сухбатлардан хам утганди. Лекин таникли олимлардан бири шу кумита раислигини истаб колди. Солижон эса уринбосарликка тушди. Алами ана шунда. Мендан касд олмокчи... - Олий кенгаш мажлисини олиб бориш юзасидан бир катор жиддий таклифларни илгари сурмокчиман, - дея олдиндан ёзилган нуткини укиётганди Солижон. Кеча кечкурун Солижоннинг нима хакда гапиришини унга айтишганди, нуткининг нусхасини хам курганди. Шу сабабданми ёки кулоклари шангиллаётгани учунми Солижоннинг овозини эшитмаётганди. Аммо унинг бугунга кадар мавжуд тартибларни бузиш хаккида таклифлар киритаётганини биларди. "Катта"ни кизиктираётган нарса бунга миллатвакилларининг кандай муносабатда булишлари. Бир кисми, я'ни исёнчилар уни куллашлари аник. Аммо колганлари-чи? Унинг узи бир-бир сухбатдан утказган, сунгра руйхатга киритиб сайлаган ва "Менинг командамдан ер оласан" деган одамларичи? Улар нима дейдилар? "Катта" залнинг олдинги каторларида утирганларга назар ташлади. Уларнинг бирортаси хам унга карамасди. Ба'зиларининг юзида хавотир, айримлари эса мамнун, яна бир кисми булса огзи очилиб колганча ханг-манг булиб утирарди. Хар доим "Катта"нинг кузларига тикилиб утирадиган, "мен шу ердаман, нима хизматингиз бор?" дегандек киприк кокмай караб турадиганлар хам ундан юз угиришганди. Бу синов дея уйларди "Катта". Агар Солижоннинг таклифлари утса, демак, исён жиддий. Утмаса буларнинг канотини синдириб ташлайман. Куп нарсага Ички ишлар вазири хам айбдор. У илгари хавфсизлик кумитасида ишларди. Ба'зи миллатвакиллари унга карши булдилар. Шундан кейин Ички ишлар вазири этиб тайинладим. Лекин топширикларимни доим етим килди. Бир куни "Миртемирнинг тилини кесиб келасан" дедим, аммо эртасига Миртемир бир мажлисда шунака гап таркалган, сизнинг бундай деганингизга ишонмайман, деб сувнинг олдини олди. Кеча эса Солижонни мажлисга келмайдиган килиб куй, дегандим. Нима эмиш, отилган тош бошининг ёнидан утиб кетганмиш. Шу хам бахона булдими? Агар шу мажлисдан омон чиксам, онасини учкургондан курсатаман! "Катта" лаблари ковжираб колганини хис килди. Эснаган киши каби кули билан огзини ёпди-да тилини айлантириб, лабини хуллади. Аммо лаби куриб кетаверди.. Стол устидаги бардок эса буш. Графиндан сув куйиш учун кулини кутармокчи булди-ю куркди: сув тукилиб кетса-чи ёки графин бардокка урилса-чи? Залда утирганлар "Катта"нинг кули калтираяпти, деб уйламайдиларми? "Катта"нинг кузи Солижонга тушди. У жойида утирарди. Раис эса унинг таклифини овозга куймокчи булди. Залда галаговур бошланди. Хозир исёнчиларнинг планига кура Озодбек сузга чикиши керак, деб уйлади ва залдан Озодбекни кидирди. У "Катта"га караб "Кунглингиз хотиржам булсин, мен сузга чикмайман" деяётгандек бамайлихотир утирарди. Ундан кейин Шариф Шаропов суз олиши керак. Унинг каерда утиришини хам "Катта" яхши билади. Олдинги каторлардан уртада утиргани учун доим жойидан гапиради. Минбарга чикиш учун ун-ун беш киши урнидан туриб унга йул бериши керак. Шу боис жойидан гапиришни афзал курарди. "Катта" уша томонга каради, лекин Шариф Шароповни курмади. Демак, келмабди, деб уйлади. Бу хам куркоклик. Содиклигингни курсатмокчи булсанг, келиб утирмайсанми? Аммо шу пайт "Катта" нохосдан Шариф Шароповни куриб колди. У биринчи каторда утирарди. Демак, сузга чикмокчи! Демак, кечаги ва'даси ёлгон! Ха, бу одамга ишониб булмайди. Узининг кат'ий бир фикри йук. "Катта" энди ишга келган пайтлари эди, рус тилига карши харакатлар бошланди. Ушанда Шариф Шароповни телевидениега юборди, кечкурун у бир соат рус тилининг ахамияти хаккида гапирди. "Мен кишлокдан чиккан бола эдим. Камбагалнинг боласи кийимга пул топса, бир бурда нонига етмасди, овкатига пул топса оёкяланг коларди. Аммо рус тили туфайли мен одам булдим. Рус тили булмаганда олим булармидим?" дея гапираркан, кузлари намланганди. Ушанда "Катта" унинг самимиятидан кувонганди. Аммо миллий харакат кучайиб кетди. "Катта" чикиш йули яна харакатни бугиш, байрокни кулга олиш эканини англади, ташаббусни кулига олди. Бошка олимлар катори Шариф Шароповни хам яна телевидениега юборди. Ушанда у "Мен Она тилимни унутиш даражасига келдим. Рус тили менинг на корнимни, на тафаккуримни туйдирди. Она тилимни унутсам, бобо меросдан махрум коламан. Бу эса тафаккур очлиги! Бу эса манкуртлик!" дея яна нам киприкларини силганида "Катта" унинг махоратига койил колган эди. Агар бу одам сан'аткорликни танлаганда, энг машхур артист буларди, деб уйлади. Залда галаговур авжга чикди. Шу пайт Миртемир урнидан туриб, минбар томон кела бошлади. Демак, Шариф Шаропов сузга чикмади. Ха, у узининг сузга чикмаганини курсатиш учун биринчи каторга утирган. Аммо бу келаётган жужахурознинг нима дейиши нома'лум, деб уйлади "Катта". Озодбек билан Шариф Шароповнинг сузга чикмагани катта галаба. Булар гапирса гапираверсин. Бир хамла билан янчиб ташлайман! Миртемир залдагиларга караб эмас, унга караб гапирарди. Бу болани илк бор каерда курган эдим? Ха, ха, сайловлардан олдин Кичиккургонга борганимда курганман. У нохосдан сузга чикиб залдагиларнинг олкишини олди. Ушанда шоирона гаплар гапириб, хамманинг диккатини узига тортганди. Кейин Олий Кенгаш биносида куришдик. Йигитларимиз бошка улкаларда хизмат килиши масаласини раёсатда мухокама этаётгандик. Шарт-шурт гапириб, бутун режаларимизни бузиб юборди. Мажлисдан кейин олиб колиб гаплашдим - Ука, бу миллатвакиллик узокка чузилмайди. Сен биз билан бирга колмокчи булсанг, Олий кенгашда булаётган вокеалардан мени хабардор килиб турасан, я'ни менинг командамга кирасан. - Майлику-я, лекин мен хали ёшман, яна канча "Катта"лар билан ишлашим мумкин. Соткинлик килиб узок яшаш мумкин эмас-да. - Сиз соткинлик билан давлатга хизмат килишнинг фаркини хали билиб олмабсиз. Бошингизни деворларга урасиз хали... Шу сухбатдан кейин куп утмай Миртемирнинг номзодини каламкашлар уюшмаси раислигига курсатишганини айтишди. Ушанда Олий кенгашдан кетса яхши буларди, дея уйладим, аммо энг туполончи халк - каламкашлар. Арининг уяси бузилса тузатиш мумкин, лекин каламкашлар гавго бошласа, кийин булади, дея бошка номзодни сайлатиб юбордим. Ундан кейин янги очиладиган газета мухаррирлигига номзоди курсатилди. Бупти, ё тарбиялайман ё куваман, деб рози булдим. Лекин охирги кун раёсат мажлисида уз номзодини олиб, мен истамаган одамнинг номзодини утиб кетишига сабабчи булди. Унинг каламкашлар йигилишидаги гапларини кечиргандим. Хатто раёсатдаги бу хунарига хам кул силтадим. Кейин хам бошимга куп ишлар очди. Хаммасини кечириш мумкину Олий кенгашда мактубларни укирканман нохосдан огзимдан чикиб кетган гапни халкка етказганини кечириш мумкин эмас. Буларнинг купчилигини сотиб олдим, ба'зиларини куркитдим. Кармокка илинмаганлари бошкаларини хам бузаяпти. Назаримда энг катта хато сайловдан кейин булар олти ой мехмонхонада бирга колишгани булди. Дархол пойтахтнинг хар еридан уй топиб, булиб юбориш керак эди. Аммо мехмонхонада бирлашдилар. Миртемирнинг Тулкин деган хамшахари бор. Жуда хам махмаддона, биринчи мажлисда юзинг демай, кузинг демай гапирганди. Мехмонхонага каратэчи болаларни юбориб, урдиргандим иш берди, акли жойига тушди. Хатто бугунги мажлисда таркатилган ун сахифали баёнотни Миртемир тайёрлаганини у хабар килди. Кеча уни чакириб гаплашиш керак экан. Бугун Миртемирга карши уни байрок килардим. Узидан билиб химояга чикмайди. "Катта" бир зум хаёлларидан айрилиб, яна залга каради. Кузлари олма тераётган кишининг кузларидек, каторлар орасида "югуриб" кетди. Тулкинни топди. У хамшахарининг гапларига бошини силтаганча норозилигини курсатаётганди. "Катта" унга узок термулди, лекин у карамади. Агар караганда "Чик, жавобини бер!" ишорасини бермокчи эди. Миртемир эса хамон уни сурокка тутаётганди гуё. Шу пайт "Катта"нинг хаёлидан бундан бир неча лахза олдин кабул килинган карор утди. Нега каршилик килмадим, деб уйлади. Хозир бутун мамлакат бу тамошани курмокда. Шарманда булдим! Жонли курсатув хаккидаги карорга нима булганда хам рухсат бермаслигим керак эди. Нахотки, жиловни куйиб юбордим. Йук, куйиб юбориш мумкин эмас. Халкнинг подадан фарки йук. Таёк билан бошига уриб, йулини курсатиб турмасанг, хатто озукасини топиб ейаолмайди. Дарвоке, озуками, овкатми? Озука деб гапиришимни хам мазах килишибди-я, мана булар. Нима эмиш, миллат овкат ермиш, хайвонлар эса озука. Ха, энди битта-иккита сузда хато килсак хам, ота гури кози хонами? Ичимда гапирсам хамма сузларни тугри айтаман, аммо минбарга чикканда кийналиб коламан. Одам кайси тилда фикрлашга урганса, бир умр шу йулда коларкан. Нима килай, бошка тилда фикрлаб, бошка тилда гапираман. Бир суз билан айтганда, уз сузимни таржима киламан. Бу осон иш эмас. Мана бу тирранчалар эса битта тилдан бошкасини билишмайди. Миртемир бошка миллатвакилларини хам жовдираб караб утирмасдан минбарга чикишга да'ват этди. Залда турган микрофонларнинг ёнида навбат бошланди. Шу пайт хокимлардан бири югуриб минбарга чикди. Ха, бу Кудрат Хикматов эди. У Хайруллонинг сояси. Каерга борса ёнида. Жияним деб таништиради. Уни сиёсатга тортган хам хам Хайрулло. Миллатвакили руйхатига хам у киритди. Хозир минбарга чикартирган хам у. Хикматов "Катта"нинг икки фармони Асосий конунга зид эканлигини айтиб, бундай холда "Катта"лар исте'фо беради, деди. Унинг рус тилида гапиргани бироз фойда булди, купчилик нима деганини тушунмай колди. Лекин унда айб йук. У Хайруллонинг буйругини бажараётгани учун бу гаплар тилидан чикмокда, дилидан эмас, дея уйлади "Катта" Эртага уни яхшилаб алдасам ёки куркитсам менинг тутикушимга айланади. Кудрат Хикматов минбардан тушиб жойига утираркан, унга якинрок жойда утирган Исо Холис урнидан турди. Нахотки бу кеча окшомги илтимосимни кабул килмади, деб уйлади "Катта". Яна ужарлигининг кули булдими? Умуман, бу олифта билан одамга ухшаб гапиришнинг хожати бормиди? Кара-я, хатто мажлисга тиррайган окшим, ёкаси вайрон ок куйлак кийиб келибди. Шундай килсам хаммадан ажралиб тураман, деганда. Купчилик уни "Гарб хастаси" дейди. Гапиришида хам гарбга таклид бор, кийиниши, юриш-туришида хам гарбоналик сезилиб туради. Бундайлар жуда тез узгарувчан булади. Бугун Гарбнинг ортидан кетса, эртага унга карши чикиши аник. Бир кун келиб суфи ё мулла булса хам ажабланиш керак эмас. - Хайрат. Бир пайтлар уз бошликларини карсаклар билан олкишлайдиган коммунистлар бугун жим утиришибди. Аксинча улар уз бошликларига карши исён килганларни олкишламокдалар. Бу ерда катта уйин бормокда. Унинг номи "Пойтахт уйинидир". Шу пайтга кадар булган уйинлар кечмаганидек, бу уйин хам кечмайди... Отангга балли, дея кичкириб юбормокчи булди "Катта". Йигит экансан-ку, йигит. Боя кунглимдан утганларини укиб утирган экансан! Кеча кечкурун мадад истаганларим, ана у хезалаклардан бир нарса чикмади. Сен эса угил бола экансан. "Катта" бу хаёллар билан булиб, Исо Холис нуткининг давомини эшитмади. Давомида хам шу оханг бузилмаслиги билиниб турарди. Ёки давомида нима деса хам уни кизиктирмасди. Чунки у бомбани портлатганди. Яраланган одамларга хатто "кечирасиз" деса хам фойдаси йук. Шу боис "Катта" уз фикрлари огушида сузмокни афзал курди. Ёки бу шигит билан иттифок тузсамми? деб уйлади. Нима булганда хам уни кулдан чикариб юбормаслигим керак. Тугри, минбарга чикса, саккиз кишини йиглатадиган килиб, когозсиз гапиролмайди, аммо фикрларини лунда-лунда холда ёзиб олади ва тош отгандек отади. Унинг хам оркасидан юрганлар бор, унга эргашганлар бор. Шу боис уни кармокда тутишим керак. Исо Холис жойига утирганда "Катта" унга миннатдорчилик билдирмок учун кузларини тикди, лекин унинг ёнидаги буш уриндикка Миртемир келиб утирди. Улар тортиша бошладилар. Миртемирнинг авзойи бузук эди. Исо Холис эса унга нималарнидир тушунтирмокчи буларди. * ** Миртемир хайрон. Бу гаплар нимага керак? Нима истайди бу одам? Нега вактни чузаяпти? Еки шу кадар бекорчимики, сухбатдошга зорикиб утирган экан. Йук, бу ерда бошка гап бор. У ниманидир е кимнидир кутаяпти... Шу орада телефон жиринглади. - Нега бермайди? Боши нечта? Бу каттанинг топшириги эканлигини биладими, узи? - у шундай деб жахл билан телефон дасктагини куйди. Сунг Миртемирга юзланди. - Каранг-а, прокурор санксияга имзо чекмабди. Бахтингиз бор экан, шекилли. Шунака мардлар хам топилади. У каергадир сим кока бошлади. - Пулабой Рашидович келдиларми? - деб суради.- Яхши. Келишлари билан менга хабар килсангиз. Давлат ахамиятидаги мухим масала бор. Кейин куп нуктали дастагнинг бир тугмасини босди. - Катталар каерда?- деб суради. - Хозир Кичиккургондан Адлия вазири Алишох Мардиевнинг ма'ракасидан кайтишди. Шу дамда хокимнинг дала ховлисида. Вазиримиз урток Чалматов, республика ДХК раиси хам уша ердалар, урток генерал! - Яхши мени хабардор килиб тур! -Генерал узи айланадиган стулида лик этиб яна Миртемирга юзланди: - Курдингизми ука, сизни деб одамгарчиликдан хам колдик. Вазиримизнинг енларида юришим керак эди, сиз билан бачакилашиб утиришга мажбурман... Миртемирнинг хаели оиласиида. Нима килишаетган экан? Хавотирланмаса хам булади. Кайнотасининг гаплари унга далда булди. Аклли, купни курган одам. Гапиришни эмас, эшитишни яхши куради. Одамни бир курганда танийди. Олма артишига караб кишининг фе'л атвори хакида хулоса чикара олади. Эсида миллат вакили булган кунлари эди: "Болам пойтахтга бораяпсизу кунглим бехузур,- деди у.- Оддий одамларни севмайдилар. Умуман хукуматга куп якин юрманг". Ушанда Миртемир кайнотасидан бироз рањигандек булганди. Вакт кечгани сайин кайнотаси хак эканлиги исботланди. Бир кун кайнотаси: - Сизни "эроний" деб емон курсатишлари мумкин,- деди.- Биз хам шундан куйганмиз. Вактида бизни укишга олишмаган. Пул тулаб укиганмиз. Юртда эронийлар форсийлардир, деган тушунча мавжуд. Вахолангки, биз туркмиз. Сизга ухшаганлар бу хакикатни очишларингиз керак. Хакикатдан хам бир куни хатто Олий Кенгашда: - Сиз форсмисиз?- деб суради бир аел. - Фарки борми, одамман,- деб курс жавоб берди Миртемир. Аммо "эронийлар" тарихи хакида езаман, деб куп урганди. Сунг истихолага борди. Бир пайтлар бу мухим ахамият касб этгандир. Бугун эса... Йук хали хам бу гап бор экан. Боя ички ишлар бошкармаси биносига кираетганда: - Бу халиги эроний-ку!- деган тожикча гап чалинди кулогига. Тожик тилини яхши билгани учун гапни тушунди-ю уларга каради. Икки миршаб жилмайганча шу мавзуда гапларини давом эттиришди. Уларнинг гапи энди уни эза бошлади. Нега? Нега одамлар бундай муносабатда буладилар? Тожик булди нима-ю, узбек булди нима? Эрони деган гап каердан келди экан узи? Эронда йигирма миллиондан зиед турк яшайди. Темурийлар даврида у ердаги сикинтилирдан безиб Туркистонга келишган. Бугунга кадар уйларида угиз шеваси сакланиб колган... Унинг хаелини генералнинг гапи булди. - Сизни ба'зилар йулдан оздиришди. Ишонувчан йигит булганингиз учун алдашди. Узлари четда колиб, сизга ухшаганларни илгари суришди. - Бу масалада сиз хак эмассиз, таксир...- Миртемир нихоят жавоб килди. - Эшитаман! Лаббай!- генералурнидан туриб гаплаша бошлади. У "хуп", "хуп" дер экан ранги бироз узгарди. Жахли чика бошлади. Телефон дастасини ерига куйди-да Миртемирга удагайлай кетди. - Сен жужахурозга китоб езишни ким куйди? Качондан бери езувчи булиб колдинг? Мард булсанг отингни куйиб езмайсанми? Канака террор хакида ездинг? Чалматов сенга нима емонлик килди? Саволлор тошдек егила бошлади. Генерал бошка одамга айлланди. Шу пайтгача курсатиб утирган илтифоти тугади. Энди у ишга киришганди. Ким билан гаплашди экан? Вазир биланми? Кайси китоб хакида сураяпти? Ха, "Озодлик сари" китоби. Уни Миртемир езган эмас. Ичида унинг хотиралари хам бор. - Сендан сураяпман, китобни качон ездинг? Каерда чикди? - Бу сурокми? - Сурокми - пурокми, жавоб бер! - Олдин менга камокка олинишим хакидаги хужжатни, уйимни тинтув килиш хакидаги когозни курсатинг! - Сен бакирма, бола! - Бакираман. Бу ер Чили эмас. Хар бир харакатингизга жавоб берадиган кун якин... - Жавоб берадиган кун келди. Факат мен эмас, сен жавоб берасан! - Мен жавоб бермайман сизга. Олдин хужжатларни курсатинг... - Хужжат!- генерал "мана хужжат" деб унга тарсаки тортиб юбормокчи булди-ю, бунга жасорати етмади, шекилли, куллари Миртемирнинг бошида тухтаб колди.- Хали тилингни сугириб оламан сени. Яна телефон жиринглади. - Ассалому-алейкум, Пулабой Рашидович, генерал юмшоккина булиб колди.- Ха, мен кунгирок килгандим....Гаплашдим, каттакон маслахатчиларига курсатма берибдилар. Лекин кейин гап-суз булиб кетмасмикан? Буларни кийнаб-кийнаб одам килиш керак. Балки узингиз оксокол еки маслахатчи билан гаплашасизми? Хеч булмаса бир-икки ой вакт керак. Эртагаек бу хабар чикса, одамлар кутарилиб кетиши мумкин. Кременоген шароит огир. Уйининг енида хам анча-мунчаси уралашиб юришибди. Уларни "обработка" килиш, тайерлаш керак... Яхши, мен кутаман. Узимда буламан. Ха, хамма екда одамларимиз бор. У гапини тамомлаб, яна Миртемир утирган томонга утди: - Курдингизми, яна мен жонингизга аро кираяпман. Хаетингизни саклаб колаяпман, сиз булсангиз аллакандай когозларни сурайсиз. Бирдан эсига нимадир тушди-ю, шошиб телефон енига борди. Уч ракамли номерни терди.- Алло! Кечирасиз, Пулабой Рашидович! Бу прокурор санксия бермаетганмиш... Яхши...яхши.,..кутаман. У тугмали дастагни босди. Кизил чирок енди. - Эшитаман, урток генерал! - Хозир тезда тайерагохга етиб бор! Вазир когоз берадилар. Тезда олиб кел! - Кетдим, урток генерал! - Курдингизми, сизни деб вазирни хам кузатишга чиколмадим. Узи канака китоб эди? Тагин чет элга борибсизми? Нима бор эди? У ерда сизга нон пишириб беришармиди? Газетага езибсиз, яна. Узимизда газета камлик киладими? Четга бориб, Ватанга тош отишга ор килмадингларми? Энди мустакил булганимизда уни йукотмокчимисизлар? Йук, йул куймаймиз. Бунго осонликча эришганимиз йук. Москва деган балодан аранг кутилдик... Кутилганмиш, уйлади Миртемир. Хамма гап шунда-ку! Москванинг кули булиб утиришибди. узимизнинг миллий пулимизни тезрок чикарайлик, чегарамизни урнатайлик, Армиямизни яратайлик, деб балога колдик-ку?! Булар кечагина "Мустакиллик - офат" деб утиришган эди. Дарров узгариб колишди-я? узгаришади-да! Шу бир соатнинг ичида неча марта турланд-ю... Одамзот кизик! Уни тушуниш амри махол. Кунимиз ана шундайларга колгани учун хам ахвол огирлашиб кетаяпти. Канча-канча ишлар бор. Кимнингдир уйига угри тушаяпти. Кимнидир улдиришди. Булар эса нима билан машгул? Давлат ахамиятидаги масала эмиш... Яна телефон жиринглади. - Эшитаман, Пулабой Рашидович! Хуп...хуп... Кечирасиз... Хуп... хуп... Генерал телефон дастагини шараклатиб куйди-ю, бирдан тутокиб кетди. - Курдингми, сен бадбахт учун шундай улуг одамни "онагни" деб сукибдилар. Орага тушган одам тил тортмай улади... "Онангни" деб ким сукишини Миртемир яхши билади. Бу генерал учун янгилик. Аммо пойтахтдаги хамма рахбарларнинг кунлик эшитадиган "рахмати" бу. Эсида... Уни ойнаи жахонга рахбар этиб тайинлашди. - Ок йул!- деди "Катта". - Рахмат, лекин икки шартим бор,- деди Миртемир. - Шарт билан тугилгансан-да, кани нима экан? - Аввало, бошка рахбарларга ухшаб мени хам "онангни", деб сукмайсиз. уша куни телевизордан жавоб киламан... кейин отиб ташласангиз хам. Сунг... Эртадан бошлаб мени емонлаб келишади. Дарров хулоса чикармасдан, юзма-юз куйиб, кеин чора курасиз... - Мен ... эмасман, билдингми? Кимни сукишни биламан ука. Сизга битта мисол айтиб берай: Госснаб бошлигини биласиз. Шуни суккандим, эртасига ариза езиб, ишдан бушатишимни сураб хат юборибди. Касал булиб колибди. Угил бола экан, кунгирок килиб кечирим сурадим... Генерал хамон сурок егдирарди. Миртемир жавоб килмаетганидан аччиги чикиб, хонада у екдан бу екка, бу екдан у екка бориб келарди. Буйи паст, корни катта одам пилдираб юрганга ухшаркан, тез юрганда. Миртемирнинг кулгиси кистади. Лекин куладиган пайт эмас. Масала жиддий. Президент фикридан кайтмабди. Бу фикр унда икки йил аввал пайдо булганди. Олий кенгаш мажлисидан кейин устози "Рахматжон акани чакириб, "Бу болангни камокда чиритаман, улдириб юбортираман" деган экан. Кейин хам яна айтган. узига хам бир марта айтди. Икки-уч топширик берди-ю, айтган одамлари уддаламади. Нахотки, энди унинг нияти амалга ошса?! Нахотки бу генерал шунга боради? Куркаяпти, куркади хам. бир кшини улдириб юбориш осондир балки, унга. Лекин бугунги шов-шувлардан кейин кийин. Хамма тушунади. Билдирмасдан килишганда бу ишни, балки буларди? У хам кийин. утган йили касалхонада уринишди. Якинда пойтахтда номерсиз машина билан "туртиб"кетмокчи булишди. Кирк йил кирон келса хам ажали етган улади, дейдилар. Худо куриб турибди хаммасини. Улим...улим нима узи? У качон келади? Кандай келади? Улимдан куркиш керакми? Улимни севиш керакми? Бу дуне азоб деймиз? Лекин яшашни яхши курамиз. У дуне хакикий хает деймиз. Аммо улимдан куркамиз. Нега? Барча чалкашликлар, адолатсизликлар улим олдидаги куркув сабаб дунега келмайдими? Агар бу генерал улимдан куркмаса, яшашни севмаса бу кадар турланармиди?! Улим киши билан енма-ен юради. Факат уни курмаймиз. Енимизда эканлигини хис килмаймиз. Уни эслашдан куркамиз, хатто. Хаелан, рухан улимнинг ичига кира оламизми? Кира олсак, унинг "уйи"дан ута олсакгина эркин яшай оламиз. Балки хает улимдан сунг бошланар? Балки кишининг рухи бу дунеда "кезиб юрар"? Балки...Тухта, нималар хакида уйлаяпсан? Дарров улимни буйнинга олдингми? Инсондек куникувчан жонзот йук. Шунча тез улимга куникдингми? Уз одамлигини унутган бир киши сенинг улимингга куника олмаяпти-ю сен ризо буласанми? У уз улимидан курккани учун сенинг улимингга куника олмаяпти?! Сен эса... Тухта! Хали курашмок учун вакт тугамади. Улимнинг хам вакти, жойи бор. Буларнинг кулида улиш бадбахтлик эмасми? Улсанг хам марднинг кулидан улмок керак. Хозир эса бу хакда уйлашнинг фурсати эмас. Дарров улдириб юбормайди. Унинг уз улимидан куркуви бунга йул бермайди. Унинг куркуви - сенинг фурсатининг.... Эшик такиллаб, новча йигит кирди. - Рухсат этинг, урток генерал! - Олиб келдингми? Кани... Генерал папкани очиб когозларни титкилай бошлади. "Озодлак сари" китоби. Уни купайтиришибди. Тавба, булар эринмай китобни хам купайтиришади. Сатрларнинг остига чизилган, четига саволлар Куйилган. Генерал эринмай укий бошлади. Орада: -Бутун дуне тарихини езибсан-ку!-деди- Бу зањирлар ниманинг белгиси? Ха, хакорат бу! Тузумга, Ватанга, миллатга хакорат. Уху, ше'ри хам бор-ку! Хуш, ше'рини кейин Укиймиз. Кани-кани... У пичирлаб укий бошлади. Кейин варакларни тез-тез утказиб ниманидир кидира бошлади. -Эх-хе. Узларинг шахсга сигинишни емонлаб, бу президент буламан деган хуккини роса мактабсанларку-а? Кизик... Кизик... Ростдан хам у кизикиб кетди. Тугмани босиб, кахва буюрди. Кейин ялтайиб утирганча укишни давом эттирди. Китобдан бошини кутаролмай колди. Нихоят туриб кетди. -Ха, мана топдик. 75-бет,- у овоз чикариб укий бошлади: "Шу уринда Олий Кенгаш 10-Сессияси хакида батафсилрок тухташ керак, деб уйлаймиз. Сессия арафасида мухолифат лидерининг бошини ериб, касалхонага еткизишди.- Тугри килишган еткизиб,- кушди узидан генерал. Хуш... Хуш...- У ости чизилган сатрларни укий бошлади.- Мамлакатда диктатура урнатилди... Мухолифат вакилларини очикчасига террор килишмокда... Мана бу гувохнома, Ихм, Ихм, мана бу овоз узатгич... Бу буюмлар кулга тушиб колган фукаро кийимидаги Иззатилло Сулаймонов деган миршабнинг енидан чиккан...Так Так... Биласанми,- генерал Миртемирга курсатгич бармогини никтади.- Хозир ана шу Иззатилло ариза езади, тамом, прокурор хам... булади. У тугмани босди. Хеч ким жавоб бермади. Бошкасини босди. - Семерка кани?- деб суради. - Шу ерда эди... - Соат неча булди?- унинг кулида тилло соат ялтираб турган булса-да карашга фурсати йук эди, шакилли. - Соат 21.15. - Яхши. Топ уни, менга кирсин! Хуш давол этамиз: "Мухолифат рахбарияти сесия очиладиган кун юз минг кишилик митинг килайлик, деган таклиф билан келди. Хурматли миллатвакиллари бу масалани менинг уйимда мухокама килишди. Узок бахс, мунозарадан кейин 2 июль куни пойтахтга митинг утказишга карор килинди. "Яхши... яхши... Яна битта айб бор..." Миртемирнинг едига уйида тупланишгани тушди. Мухолифат рахбарларидан бири "Митингга кушиласизларми?", деб суради. Улар мухокама килишгани, хозир митинг утказишга имкон йуклиги, хукумат талвасада эканлиги, бу харакат йигитларимиз камокларга олинишига йул очажаги, нима булса хам парламентда бош кутариш зарурлигини айтишди. Депутатлар митингга кушилмаймиз, фойдасиз, барибир йул беришмайди, деган карорга келишди. Миртемир хам шундай езгганди. Китоб тахририда узгартиришибди. "Нега бундай килдингизлар?" деганда, "Шу керак булди" дейишди. Ушанда каттик рањиган эди. Нега узгартиришди? Дустлари укиганда Миртемир елгон езибди, деб уйлашади. Колган гапларга хам ишонишмайди, деб хижолат булганнди. Илгари хам бир марта шундай булганди. "Кундага куйилган бош" сарлавхали макола езиб, "Илтимос, тахрир килинмасин" деган кайд билан жумхурият газетасига берганди. Бир кун макола чикди. Караса, "Катта"ни мактаган сатрлар кушилган. Бошидан кайнок сув тукилгандек булди. Бош мухаррир "Ука, шундай килмасак, чикмасди" деди. Миртемир анча вакт бош кутаролмай юрди. Хар икки холда хам гишт колиптан кучгган. У "кулсиз" эди. Генерал овозини куйиб юбориб укиетган эди. Бирдан тухтаб колди. Кейин тарсакидан чучиб колган боладай калтирок овозда, аста-секин укий бошлади. "Хокимият тинчимас эди, Олий Кенгашга чакиришди. Парламент раиси, Ички ишлар вазири, хавфсизлик кумитаси раиси куркитишга урундилар. У террорни тухтатишни, ошкоралик ва демократияга риоя килинишини талаб этди. Депутатлар билан жиддий "ишлаш" бошланди. Аввал вилоятларга махсус гурухлар юборилди. Сунг Бош вазир уринбосари Турабеков ва маслахатчи Кумирсоков жойларга бориб депутатларни яккама-якка ва туда-туда "буйра" устига чикардилар. Хукуматда куркув ва жонсараклик аралашиб кетди. Тили бурро депутатлар махсус назорат остига олиндилар." - Хм, хм... Пишиб колибсан, бола. Мен ахмок, уртага тушиб юрибсан-а? Генерал бошини силкита-силкита яна икки-уч сахифани укиди. Шу пайт бир урис йигит кириб келди. -Сулаймоновни топ, уша аризасини кайта езсин. Яхшилаб езсин. Депутат ургани, калтаклагани хакида хам езсин... Еппирай, уйлади Миртемир. Ургани... калтаклагани... Девдай йигитни-я... Ха, энди булар хеч нарсадан кайтишмайди. -Кейин, шахарга бошликка айт, карорни кайта езсин, демак, депутатликни суиисте'мол килиб, хизматдаги милиция ходимини урган, суроксиз чет элга кетган, чет эл радиосига, газетасига интервю берган. буни 62-моддага квалификация килсин, Ватан хоини, хуш, кейин хукуматга карши китоб езиб, тузумни агдаришга уринган, кейин сессияда, йук, матбуотда дегин, сессия телевизордан курсатилганди, "Катта"ни хакорат килган... Етарли, тез езиб келсин. Аввал, прокурорга олиб борсин, кейин менга келтирсин. Тасдиклайдиган хужжатлар етарли, дегин... Ха, уйдан чикдими бирор нарса? - Битта видеокасетада узининг хукуматга карши гаплари, биттасида "Катта"нинг гаплари тупланган... Кейин икки-учта хажвиялар... - Яхши, керак булади. Мана бу китобга тегишли хеч гап йукми? - Кандай китоб экан? - Билмайсанми? "Озодлик сари"да. Ма, кур! У тугмани босди яна. - Рустам, бу екка кел! Рустам ичкарига кириб серрайиб туриб олди. -Эрталаб, соат олтида уйини кайта тинтув киласан. Мана бу китобга оид бирор нарса топасан. Соат етти яримда пойтахтга учасан. Мен айтиб куяман, Вазирликда кутишади. Хукумат шифохонасидан касаллик варакасини олиб кайтасан. - Эртага якшанба... - Улар ишлашади, якшанба куни хам. Улгурмасанг, болаларни олиб бориб куй, тинтиб туришгунча кайтиб келасан. - Хуп, урток генерал! - Сергейга айт, махбусни олиб кетсин! Курдингми, сендан яширадиган гапимиз йук. Хакикатни билишга жуда кизикасан. Мана хамма гапни билиб олдинг. Калай, розимисан, мендан хафа эмасмисан? - Сиздан нега хафа булай. Урнингизда бошка бирови булса хам фарк булмасди. Биламан, ичингизни ит тирнаяпти, лекин ноиложсиз,- Миртемир гапи сал купол чикканини сезди-ю, индамади. - Тилинг бошингга етди, бола. Хали сен нонни "мамма" деб юрибсан. Бу дунеда мен билан гаплашишинг охиргиси эканлигини сезмаяпсанми? - Куйинг-е, хали куп яшайсиз... - ух-ху, масхарабоз хам экансан-ку... Сени одам деб утирибман-а? Жамият сенга ушаганлрдан канча тез кутилса шунча тез тозоланади! - Жаммиятни тозалашни сиз ва биз эмас, Тангри хал килади. - Боре, такдирингни хам Тангри хал килсин! - Рахмат! Хали хам умидим Тангридан... - Олиб кет буни, Тангрисини енига! Генерал кизариб кетганди. Миртемир хонадан чикар экан, у телевизорни куйишга уринаетганини курди, Куркаяпти. Нимадан? улдириш карорига келганиданми? Бир кеча хали неча марта узгаради фикри. Куркокниннг фикри кат'ий булмайди. Кабулхонада турт-беш киши сигарет тутатиб утиришарди. Хаммасини таниди. уринбосарлар, ердамчилар... - Саломалейкум... Сизларни хам куттирб куйдик,- деди Миртемир. Улар индашмади. Юсларида хоргинлиик, чучиш аломатлари бор эди. - Гапирма,- деди урис йигит Миртемирнинг елкасидан туртиб. * ** (Давоми бор) Манба:www.jahongir.org
|