Жаҳонгир  МАМАТОВ

Обаманинг президентлиги хатолар билан бошланди

Америка ажойиб диёр. Истасам президентни мақтайман ёки танқид қиламан, истасам ҳукуматни. Агар танқидий фикрим бўлса, истасам ўзбек тилида ёзаман, истасам инглиз тилида ёзиб миллий телевидениелардан бирига электрон хат қилиб жўнатсам, шу куниёқ ўқиб беришади. Ўзбекистондаги каби биров келиб таъқибга олмайди ёки нега ҳурматли юртбошини танқид қилдинг деб қувғин этмайди. Юрагингдаги гапни очиқ айтишга нима етсин!

Хуллас, ана шу эркинликдан фойдаланиб янги президентимизнинг (шу мамлакатда доимий яшаганимдан кейин президентимиз дейишга ҳақлиман-ЖМ) даври хатолар билан бошланганини айтмоқчиман.

Аввало рамзий хато ҳақида. Қасамёд маросимида айтиладиган сўзлар қонуний калималарга айланган ва улардан биттаси унутилса ҳам қасам қабул бўлмайди. Барак Обама Олий Суд раиси томонидан қасам ичдирилди. Суд раиси сўзларни айтиб ва Обама такрорлаб турди. Суд раиси унутган калимани Обама ҳам унутди. Бу дарҳол кўпчиликнинг диққатини тортди ва Америка тарихида илгари ҳам икки марта шундай ҳол юз берганини эслатишди. Яъни қасам чала бўлди.

Матбуот дарҳол бу ҳақда жар солди. Йўли ҳам дарҳол топилди. Суд раиси Оқ уйга ташриф буюриб Обамани қайтадан қасам ичдирди. Шундай қилиб, сиз кўрганингиз эмас, Оқ уйдагиси ҳақиқий.

Энди президентнинг биринчи кундаги қилган ишларидан мен хато деб ҳисоблаганим ҳақида. Аввалдан айтиб қўяй, бу одим жуда кўпчиликка ёқди ва Обамани сайлов олдидан айтган сўзини бажараётганликда мақташга ҳам асос бўлди. Лекин менга ёқмади.

Гап Обаманинг Оқ уйда ишловчи юқори лавозимли мансабдорлар маошини йилига 100 минг доллардан оширмаслик борасидаги қарори ҳақида.

1990 йилда биз Ўзбекистон Олий Кенгашининг илк сессияларида мансабдор кишиларнинг имтиёзларини чеклаш масаласини ҳар куни муҳокама қилардик ва буни жуда муҳим деб ҳисоблардик. Лекин кейинчалик бу борада хатога йўл қўйганимизни тушунганман. Чунки мансабдор кишига ҳукуматнинг ўзи шароит қилиб бермаса, у ўзига шароит яратиш йўлига ўтади. Иш бир четда қолиб кетади.

Ҳали бундан икки йил аввал президент Бушнинг матбуот котиби Тони Снов вазифасидан истеъфо берди. У олган маоши боласини ўқитишга ва ўзини даволашга етмаётганини, шунинг учун бошқа иш қилишга қарор берганини айтди. Орадан кўп ўтмай бу 54 ёшлик журналист оғир касалликдан вафот этди.

Яқинда унинг хотини билан суҳбатни кўриб қолдим, у боласининг олийгоҳдаги ўқишини бир йилга орқага ташлаганлари ва иқтисодий йўқчилик ичида эканликларини айтди.

Кимгадир бир йил учун 100 минг долларлик маош кўп кўриниши мумкин. Лекин яхшироқ олийгоҳда бир талабанинг бир йиллик ўқиши 30-40 минг доллар эканлиги ёки Вашингтонда бир йилда ижара учун 20-30 минг доллар тўлаш зарурлигини айтишнинг ўзиёқ бундай юқори лавозимда ишлаган кишилар учун бу жуда оз маблағ эканлигини кўрсатади.

Яхши иш биладиган одамга ҳамма жойда эҳтиёж бор. Шунинг учун ҳам хусусий секторда бундайларнинг бир йиллик маошлари миллионлар билан ўлчанади. Шундай экан, агар Обама яхши маслаҳатчини истаса унга яхши ҳақ бериши ҳам керак. Акс тақдирда у вақтини Обама ва Америка учун эмас, ўзи учун сарфлашга мажбур бўлади.

Америкада йилига 100 минг долларлик маошни орзу қилганлар жуда кўп дейишингиз мумкин. Лекин президент маслаҳатчиси даражасига етсалар бу пул жуда озлик қилади. Масалан, Америкада аксар талаблар олийгоҳни битирганда, илмий иш қилган даврда асосан қарзга яшайдилар. Кейин тўлай бошлайдилар. Бу жуда катта миқдордаги пул бўлади.

Қолаверса, оддий одамда танлов жуда катта. Бу дўкондаги нарса ёқмаса, вақтини сарфлаб арзонроғини топади. Президент маслаҳатчиси навбатларда турса, дўконма дўкон югуриб юрса, у ёқдан-бу ёқдан пул топиш билан овора бўлса охири нима бўлади? Охири-порахўрлик. Охири-ишларнинг ўлда жўлдалиги.

Совет даврида партия идораларида ишлаганларнинг маоши хўжалик идораларидагидан оз бўларди. Аммо улар бошқалардан бой эдилар. Чунки улар партия учун, халқ учун эмас, ўзлари учун яшашга тиришардилар.

Шу жиҳатдан Обаманинг бу ҳаракати Совет даврини эслатди. Бу ҳаммага социалистик тенг қарашдир. Ҳукуматнинг қуйи мақомларида бир соат ишлаб, етти соатни ўзига сарфлайдиган такасалтанг ҳам йилига 100 минг доллар олса ва дунёнинг масъулиятини елкасида кўтариб, ҳаётидан кечган киши ҳам шунча пул олса? Бу жуда оддий қилиб айтганда инсофсизлик!

Обама бу ҳаракатини ахлоқий жиҳатдан ҳар қанча оқлаши ва кўпчилик буни дастаклаши мумкин. Лекин мен қўшилмадим. Бунинг ўрнига энг ақлли, иш биладиган кишиларни маслаҳатчиликка олиб, “сен фақат ишни ўйла, пул керак бўлса мана мен бераман, ўзингни мамлакатга бағишла” деса, балки ҳафталаб Яқин Шарқда қолиб кетадиган маслаҳатчиси оила ташвишларини эмас, дунё келажагини ўйлармиди?

Хуллас, нима бўлганда ҳам Американинг ва дунёнинг келажаги нуқтаи назаридан бу шунчаки популистик одим ва хато деб биламан.

Қани эди Ўзбекистонда яшаётган бир киши ҳам президент ҳақида ана шундай очиқ ёза олса!

Шундай кунлар келармикан? Қийинга ўхшаб кўринмоқда. Президент бўламан деганларини танқид қилсангиз балога қоласиз-ку, ҳалики президентни!

22 январ, 2009 йил.