Жаҳонгир МУҲАММАД ҲАВЗИ ҚУЛҚУЛУМ (Кундалик китобдан саҳифалар)
8 Август, 2009 йил
“АЛОҲА!”…”МАҲАЛО!”
АҚШда
ҳар бир штатнинг тахаллуси бор. Масалан, Нью Йоркни “Империя” (The
Empire State), Виржиниани “Қадимги ҳукмдор” (The Old Dominion) ёки
“Президентларнинг волидаси” (Mother of Presidents), Невадани “Кумуш”
(Silver) дейишади ва ҳоказо. Баъзиларининг эса 4-5 тадан ҳам тахалллуси
бор.
Ҳавайини “Алоҳа” (Aloha State), “Тинч океанинг жаннати”
(Paradise of the Pacific) ёки “Камалак” деб аташади. Машина номерларида
эса расман “Алоҳа штати” деб ёзилади.
Аслида бу сўз Ҳавайи
тилига оид бўлиб, ҳам “Салом” ва ҳамда “Хайр” деган маъноларни ташийди.
Шунинг учун ҳам энг кўп ишлатиладиган калимадир.
Шу сўзни ҳар қадамда бот-бот эшитасиз ва ўзингиз ҳам беихтиёр такрорлайсиз.
Чунки
бу сўз табассум, хушмуомалалик ва ҳурмат уйғотади. Бу худди “сим-сим”
деган каби сизга ҳар қандай эшикни очаверади ва ҳар қандай мушкулотнинг
калитидир.
Бу сўздан кейин энг кўп ишлатиладиган иккинчи
қудратли калима бу “Маҳало”дир. ”Раҳмат” дегани. Қаерга борманг
қулоқларингиз остида шу икки сўз баланд овозда, ўзига хос ифода билан
такрорланаверади.
“Ҳонолулу”- Ҳавайининг пойтахти. Бу шаҳарниг
дунё тарихида жуда катта ўрни бор. Иккинчи жаҳон урушининг тақдири бу
жой билан боғлиқ ва бу мавзу алоҳида тўхталишга молик. Шунинг учун ҳам
кейинга қолдирамиз.
Ҳавайи пойтахтини томоша қилишда бизни олиб
юрган машина шофери маҳалий халқдан бўлиб, кекса ёшда ва исми Напи. У
ўз шаҳри тарихини жуда ҳам яхши билар ва ҳар бир воқеани ўзига,
авлодларига, оиласи тақдирига боғлаб гапириб берарди.
Модомики
бугунги ҳикоямиз сўзлар билан бошлангани учун Напи амакидан эшитиб,
ҳайрон бўлиб қолганимиз баъзи калималарга тўхталмоқчиман.
-Бизнинг бу оролимизнининг номи Оҳу…
Бу
сўз дарров диққатимни тортди. Харитага қарасам унинг ёзилиши Оаҳу-
(Oahu) шаклида экан. Лекин икки унли кетма – кет келганда биринчиси
талаффуз қилинагани учун Оҳу дейиларкан.. Бу сўз ҳали хаёлимдан
кўтарилмаган ҳам эди, Напи амаки қушлар ҳақида гапира бошлади׃
-Бу ердаги қушларни дунёнинг бошқа бирор жойида кўрмайсиз.
У
шундай деб машинани йўл четига олди ва бизга худди ўзимизнинг булбулга
ўхшаб кетадиган қушни кўрсатди ва унинг сайроқи эканлигига урғу берди.
Кейин׃ -Бу қушнинг номи булбул!-деди. -Нима? -Булбул! Қизиқмасдан
илож қанча? Худди мўъжизани кўргандек қушни ҳар томондан томоша
қиламиз. Ўзимизнинг булбул-да! Лекин Тинч океанинг ўртасида!
Напи амакининг ҳикояси бирдан ҳазин тус олади׃
-Қушларни
ҳамма севади. Муҳофазаси ҳам алоҳида эътиборда. Масалан, Алало деган
қарға тури йўқола бошлади. Бу ташвишнинг олдини олиш учун АҚШ ҳукумати
14 миллион доллар ажратди ва бугун бу қушнинг турлари ҳам кўпайиб
қолди. Лекин Ҳавайида 1,3 миллион нафар одам яшайди. Шунинг учдан бир
қисми японлар ва яна шунча қисми америкалик ва европаликлардир. Бу ерда
филлипинлар ва хитойлар ҳам анча. Лекин бир пайтлар бу ернинг асл халқи
бўлган биз – бугун аҳолининг аранг бир фойизини ташкил қиламиз. Агар
ана у кичкинагина одам тирик бўлганда биз бундай йўқолиб кетмасдик.
У шундай деб сарой олдидаги ҳайкалга ишора қилди.
-Бу
шоҳаншоҳ Буюк Камеҳамеҳадир (Kamehameha). У 1758-1819 йилларда яшаган
ва Ҳавайи қироллигини қурган. Осон бўлмаган. Куч ишлатган. Қон
тўкилган. Жуда кўп одамлар ўлган ва шундай кейин улар куч билан битта
давлатга бирлаштирилганлар…
Бу қирол ҳақида шундай афсоналар
тўқилганки, унинг тақдири еттинчи осмон билан боғлаб қўйилган. Унинг
бир нечта туғилган куни бор ва ҳаммаси байрам қилинади. Ҳавайини
мустақил қиламиз деганлар ҳар йили унинг ҳайкали пойида митинглар
ўтказишади.
Лекин илгари мутлоқ мустақил бўлган ороллар
бирлаштирилгандан кейин яккаҳокимлик ҳукм сурган ва қиролият емрилиб бу
ороллар дунё мамлакатларининг қўлидан-қўлига ўтиб, охири АҚШ мулкига
айланган.
Мени ўйлантирган нарса шу бўлдики, бундан 20 йилча
олдин Ўзбекистон халқи демократияни қабул қила оладиган даражада эди.
Аммо ўтган йиллар давомида халқнинг бу фитрати деярли ўлдирилди. Бу
атайлаб қилинди. Мамлакат боши берк кўчага олиб кириб қўйилди. Бугун
золим шоҳнинг ўрнига битта демократни ўтқазиб қўйсангиз, бу
мамлакатнинг тақдири нима бўлишини ҳатто тасаввур қилиш қийин. Менимча
ҳамма золимлар буни тушунганлар ва ўзларидан кейин ана шундай даҳшатли
манзарани қолдирганлар.
Ким билади, балки Каримов ҳам ўзидан
кейин ҳайкаллари қўйилиши ва уни “Буюк” деб аташлари учун замин
ҳозирлаётган бўлса-чи? Унинг халқ аҳволини эмас, шаҳарларни обод
қилишгагина эътибор қилаётгани ҳам шундан дарак эмасми?
Саёҳатда
ҳам сиёсатга ўтиб кетдик. Наилож, мен ҳам ким учундир золим ва ким
учундир қаҳрамон бўлган Камеҳамеҳа ҳайкали ёнида суратга тушдиму
юрагимда ҳазин бир савол ўрмалади׃ Азал-азалдан золимлардан кейин
уларнинг соясини улуғлашни одамзот қаердан ўрганди экан?
